sayi115

Vergi Denetimi Açısından Beyan Edilen Gelirin Doğruluğunun Tespit Yöntemleri

238

nüllü uyum ve olumsuz açıdan çalışmaktan imtina etmek, tüketimi,

tasarrufu, üretim ve yatırımı azaltmak, vergiden kaçınmak ve vergi

kaçakçılığı şeklinde ortaya çıkabilen mükellef tepkileri, vergiye ilişkin

algının bir sonucudur. Bu tepkilerden en yaygın olanı ise, vergiden ka-

çınmanın ancak kanunların imkân tanıdığı durumlarda gerçekleştiri-

lebildiği dikkate alındığında, gelirlerin bir kısmının kanunlara aykırı

olarak beyan dışı bırakılması, bir diğer ifadeyle vergi kaçırmaktır.

Vergi idaresinin asli görevlerinden birisi de beyan dışı bırakılan

gelirlerin tespit edilmesi ve gerekli yaptırımların uygulanmasıdır. Ki-

şilerin beyan dışı bıraktığı gelirlerin tespit edilmesine yönelik olarak

Türk vergi sisteminde kullanılan denetim araçları yoklama, vergi in-

celemesi, arama ve bilgi toplamadır. Bireylerin tam anlamıyla vergiye

gönüllü uyumundan bahsetmenin mümkün olmadığı dikkate alındı-

ğında, vergi denetiminin önemi daha fazla ön plana çıkmaktadır. Bu

açıdan, vergi denetiminin etkinliği ve cezaların caydırıcılığı mükellef-

leri vergi ödemeye yöneltmektedir

111

Bir kısım mükellefin beyan etmediği gelirlerin tespit edilmesi,

kanunlara uygun olarak beyanda bulunan mükelleflerin haksız reka-

bete uğramalarının önlenmesi açısından da önemlidir. Diğer taraftan,

denetim araçları sadece kayıt altında olan mükelleflerin beyanlarının

doğruluğunun araştırılmasını değil, vergiyi doğuran olayların varlı-

ğının da tespiti suretiyle kayıt dışı kalan mükelleflerin ve dolayısıyla

beyan dışı bırakılan vergilerin de ekonomiye kazandırılmasını sağlar.

Bu neticesi itibariyle de denetim araçları, vergilemede adalet ve eşitli-

ğin sağlanmasına katkı yapar.

Yoklama, mükelleflerin vergisel yükümlülüklerinin tespitinin ilk

kez yapıldığı denetim aracıdır. İşe başlama bildirimleri ile başlayan bu

süreçte, gerçekleştirilmesinin kolay ve sıkı şekil şartlarına bağlanma-

mış olması, mükellefle birebir temas kurularak ve çoğu zaman işye-

rinde faaliyete ilişkin işlemlerin bizzat görülmesi suretiyle yapılması

yoklamanın sahip olduğu avantajlardır. Vergisel işlemlerin yanı sıra

kayıt dışı istihdamın tespit edilmesinde de önemli bir rolü olan yokla-

ma, ekonomik faaliyetlerin kayıt altına alınmasına yardımcı olur.

111

Coşkun Can Aktan, “Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı”, Çimento

Endüstrisi İşverenleri Sendikası Dergisi, Cilt.26, Sayı.1, (Ocak 2012), s.15