TBB Dergisi 117.Sayı

Demokratik Rejim ve Seçim Sistemleri

420

vi yapacağını belirlemek. Seçim sisteminin bu işlevine “fayda (yarar)”

ilkesi denir. Yapılan seçimin ülkeyi istikrar içinde yönetecek bir hü-

kümetin kurulmasına olanak verecek bir parlâmento çoğunluğunun

ortaya çıkmasını sağlaması açısından bu işlev, “yönetilebilirlik”, başka

bir deyişle, “istikrar” ya da –her iki terimi bir araya getirerek− “yöne-

timde istikrar” ilkesi olarak da adlandırılır.

2. Seçime katılan siyasî partiler ve bağımsız adayların seçmenler-

den aldıkları oy sayıları oranında parlâmentoda temsiline olanak sağ-

lamak. Seçim sisteminin bu işlevine “adalet” ya da “temsilde adalet”

ilkesi denir.

Seçimle iş başına gelen devlet organları hakkında da örnekseme

yoluyla uygulama alanı bulan, aslında ters yönde işleyen, birine üs-

tünlük verildiğinde diğerinin etkisi zayıflayan iki amacı ifade eden bu

ilkeler, her ülkenin koşullarına uygun bir sentez içinde dengelenmek

istenir. Bu sentezde “yönetimde istikrar” ve “temsilde adalet” ilkele-

rinin yer aldığı ölçülere göre çeşitli seçim sistemleri ortaya çıkmıştır

Bu sistemler, çoğunluk sistemleri, nispî (orantılı) temsil sistem-

leri ve karma sistemler olarak üç ana grupta toplanabilir. Çoğunluk

sistemlerinde “fayda (yarar)” ya da “yönetimde istikrar” ilkesi, nispî

(orantılı) temsil sistemlerinde “adalet” ya da “temsilde adalet” ilkesi ön

plândadır. Karma sistemler ise, çoğunluk ve nispî temsil sistemlerini

−onların olumlu ve olumsuz yönlerini dengelemek amacıyla− belirli

ölçülerde birlikte uygulayan, dolayısıyla her iki ilkeyi birlikte değer-

lendiren sistemlerdir

Anayasa’mızın 67. maddesine 23.7.1995 tarih ve 4121 sayılı Kanun’la

eklenen VI. fıkra da seçim kanunları için her iki ilkeyi birlikte vur-

gulayan bir sentez öngörmektedir. Bu fıkraya göre; “Seçim kanunları,

temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak biçimde

düzenlenir.” Aynı ilkeler, yerel yönetimler seçimlerinde de uygulanır

(m. 127/III).

Bu konuda daha geniş bilgi için bk. Türk/Tuncer, age, s. 4 vd (Türk); Hikmet Sami

Türk, Seçim Hukukunun Temel Sorunları ve Çözüm Önerileri, Ankara 1997 (TE-

SAV Yayınları No. 13), s. 3 vd, 118; Hikmet Sami Türk, “Seçim, Seçim Sistemleri

ve Anayasal Tercih”, Anayasa Yargısı, S. 23, Ankara 2006 (Anayasa Mahkemesi

Yayınları: 54), s. 77 vd.

Bu konuda daha ayrıntılı olarak bk. Türk, agb, s. 99-101.