TBB Dergisi 117.Sayı

TBB Dergisi 2015 (117)

Hikmet Sami TÜRK

421

II. TÜRKİYE’DE YASAMA ORGANI SEÇİMLERİNDE

UYGULANAN SEÇİM SİSTEMLERİ

Türkiye’nin ilk yazılı anayasası niteliğindeki Kanun-i Esasî ile I.

Meşrutiyet’in 23 Aralık 1876 günü ilânından sonra 1877’den başlaya-

rak II. Meşrutiyet, TBMM Hükümeti ve Cumhuriyet dönemlerinde

yasama organı için basit ve mutlak çoğunluk sistemleriyle önceleri iki

dereceli, 1946’dan itibaren tek dereceli seçimler yapılmıştır

. II. Meşru-

tiyet döneminde çeşitli siyasî partiler kurulmuş

; Anadolu ve Rume-

li Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin devamı niteliğindeki Halk Fırkası

ile girilen Cumhuriyet’in ilk yıllarında 1924’ten itibaren Cumhuriyet

Halk Fırkası (1935’te Cumhuriyet Halk Partisi) yanında başka partile-

rin kurulması denemeleri, uzun süreli olmamıştır

. Çok partili rejimin

kalıcı bir biçimde Türk siyasal yaşamının bir parçası hâline gelmesi, II.

Dünya Savaşı’ndan sonra olmuştur.

II. Dünya Savaşı’nın sona ermesinden sonra 1945’te Türkiye’de çok

partili yaşama geçilmiş

ve 1946’dan bu yana milletvekili seçimleri tek

(4) I. ve II. Meşrutiyet, TBMM Hükümeti dönemleri ile Cumhuriyet döneminde

1946’ya kadar basit ve mutlak çoğunluk sistemleriyle iki dereceli olarak yapılan

yasama organı seçimleri hakkında ayrıntılı genel bilgi için bk. Servet Armağan,

Türk Esas Teşkilât Hukuku, İstanbul 1979 (İÜHF Yayınları No. 2584/580), s. 175-

177, 188, 195 dn. 95); Erol Tuncer, Osmanlı’dan Günümüze Seçimler, Ankara 2002

(TESAV Yayınları No. 17), s. 19-21; ayrıca A. Selçuk Özçelik, Esas Teşkilât Huku-

ku Dersleri, C. 2, Türkiye’nin Siyasî Rejimi ve Müesseseleri, 1. Kitap, İstanbul 1976

(İÜHF Yayınları No.2134/475), s. 83 vd; Mümtaz Soysal, 100 Soruda Anayasanın

Anlamı, 6. bası , İstanbul 1986 (Gerçek Yayınevi, 100 Soruda Dizisi: 12), s. 30; Emi-

ne Yavaşgel, Temsilde Adalet ve Siyasal İstikrar Açısından Seçim Sistemleri ve

Türkiye’deki Durum, Ankara 2004 (Nobel Yayın No. 738, Hukuk Yayınlar Dizi

No. 31), s. 153 vdd, 156.

İlk kez tek dereceli olarak yapılan 1946 milletvekili genel seçimi hakkında bu yö-

nüyle bk. Erol Tuncer, 1946 Seçimleri, Ankara 2008 (TESAV Yayınları No. 32),

s.123 vd.

Bu konuda geniş bilgi için bk. Erdoğan Teziç, Siyasî Partiler (Partilerin Hukukî

Rejimi ve Türkiye’de Partiler), İstanbul 1976 (Gerçek Yayınevi, 100 Soruda Dizisi:

47), s. 176-208; toplu bilgi için bk. Ahmet N. Yücekök, Siyaset Sosyolojisi Açısın-

dan Türkiye’de Parlamentonun Evrimi, Ankara 1983 (AÜSBF Yayınları: 533), s.

83-88.

1924’te kurulan, fakat 1925’te Hükümetçe kapatılan Terakkiperver Cumhuriyet

Fırkası, 1930’da kurulan, fakat aynı yıl kurucusu Fethi Bey (Okyar) tarafından fes-

hedilen Serbest Cumhuriyet Fırkası ile yine 1930’da kurulan, fakat Hükümetçe ça-

lışmasına izin verilmeyen Türkiye Cumhuriyet Amele ve Çiftçi Partisi ve 1930’da

kurulan, fakat 1931’de Hükümetçe kapatılan Ahali Cumhuriyet Fırkası hakkında

geniş bilgi için bk. Teziç, age, s. 242-251.

18 Temmuz 1945 günü Nuri Demirağ tarafından kurulan Millî Kalkınma Partisi