171 / 421
Ulusal ve Uluslararası Yasal Düzenlemeler ile Basın Etik İlkeleri Işığında “Yalan Haber Neşri”
170
verilmiştir:
“…dünya olayları vukuu zamanında yayınlanıp ilan olunmayıp
da gerçek sebepleri saklı kalırsa, insanın doğal olarak gerçeğini ve hedefini bil-
mediği şeye katılmak veya itiraz etmesi karşısında, yaradılışında bulunan özel-
likle, devleti yönetenlerin hayal ve hatırına gelmeyen türlü anlamlar vermesi
doğaldır… yanlış anlamaları önleme için…”
13
İlk Türkçe gazetelerin çıkartılmaya başlanmasının kabinde yalan
haberi yasaklayan ve “suç” olarak kabul eden yasal düzenlemeler ya-
pılmaya başlanmıştır. Tarihsel süreç içinde bu yasal düzenlemelerden
bahsetmeden önce “genel” ve “özel” anlamda yalan haber ayrımın-
dan bahsetmek isteriz. Genel haber; özel ve sınırlı bir alana hasrolun-
maksızın “her türlü” yalan haber olup özel haber ise; “belli ve sınırlı
bir alana” inhisar eden, sınırlı amaçlara bağlı (örneğin, milli paranın
değerini düşürecek, bankaların itibarını zedeleyecek veya ticari piya-
salardaki manipülasyon edici yalan haberler gibi) yalan haberlerdir.
Mukayeseli hukukta, belli ve sınırlı hallere taalluk eden “hususi” ya-
lan haberleri cezalandırma eğilimi bulunmaktayken “genel” anlamda
yalan haberlerin cezalandırılması hususunda fikir birliği bulunma-
maktadır.
14
“Genel” anlamda yalan haberin suç teşkil etmesine ilişkin mevzu-
atımızdaki önemli yasal düzenlemeler tarih içinde şu şekilde bir seyir
göstermiştir:
1. Osmanlı Ceza Kanunu 213. Madde (1858):
Basın özgürlüğü kısıtlayan düzenlemeleri de içeren ve mehaz ka-
nunu Fransız Ceza Kanunu olan
15
1858 tarihli Osmanlı Ceza Kanunu
213. madde metni aynen şu şekildedir:
“
Basıma kâğıt talik ve neşriyle, yani, afiş ve yayın yoluyla başkalarına
asılsız suçlamada bulunma fiili yasaklanmıştır.”
16
13
Orhan Koloğlu, “Orhan Koloğlu’nun Osmanlı Dönemi Basının İçeriğini İnceleyen
Çalışması”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, İstanbul, 2010, s.13
14
Sulhi Dönmezer, Yeni Hükümler Muvacesinde Yalan ve Tahrif Edilmiş Haber ve
Havadisler Yaymak, Ceza Hukuku ve Ceza Usul Hukuku, İstanbul, 1956,.s.19
15
Murat Özgen, sa.g.e, s.161
16
Murat Özgen, a.g.e, s.251’den Ahmet Öztürk, “Türkiye’nin Demokratikleşme
Sürecinde Yaşadığı Basın Özgürlüğü Sorunu”,
Marmara İletişim Dergisi
, Temmuz
1994, Sayı:7, ss.76-77