168 / 421
TBB Dergisi 2015 (118)
Tülay PARLAK
167
1. “YALAN HABER” KAVRAMI ve SINIRLARI:
İleride inceleyeceğimiz yalan habere ilişkin yapılan yasal düzen-
lemelerde, “yalan haber”in tanımı yapılmamıştır. Kurgulanmış haber,
çarpıtılmış haber, manipüle haber gibi kavramlarla da ifade edilen
“yalan haber”i Çetin Özek, şu şekilde tanımlar: “Olmayanı olmuş veya
olacak gibi göstermek veya olanı başka türlü kamuya aksettirmektir”.
6
Bize göre de şu şekilde bir tanım yapılabilir:
Haberin, hiç olmamış
bir şeyin olmuş veya olacak gibi veya olmuş bir şeyin hiç olmamış veya “gö-
rünen gerçekliğe” aykırı olarak bir şekilde olmuş gibi topluma yansıtılması-
dır.
Başka bir ifade ile gazeteci, haberi yazarken kullanacağı teknikte,
ûslûpta; haberi mübalağa etmemeli veya olduğundan farklı bir şekilde
çarpıtmamalı ve haber kaynağından aldığı verilere sadık kalmalıdır.
Gerçeklik, olayın sadece anlatılması anlamına gelmeyip gazeteci-
nin kişisel görüşlerini açıklaması ve yorum yapmasını da kapsadığı
7
için, anılan hususlar, yorum ve eleştiriler için de geçerli olacaktır.
İhmali bir hareketle de
yalan haber niteliği taşıyan bir haber ortaya
çıkabilir. Özellikle savaş haberlerinde, güvenlik amacıyla bazı haberle-
rin vatandaşların bilgisine servis edilmemesi söz konusu olmaktadır.
Bu gibi durumlarda da vatandaşın haber alma hakkı tam ve eksiksiz
bir şekilde yerine getirilmiş olmamaktadır. Ancak inceleme konumu-
za bu durum dahil edilmemiştir. Bu nedenle “yalan haber” kavramını,
yukarıdaki ilk tanımda bahsettiğimiz şekilde icrai bir eylem ile yapıl-
mış olan yanlış haber aktarım teknikleri için kullanmakta olacağız.
2. YALAN HABERİN SEBEPLERİ
Yalan haberin sebeplerini tespit etmek; gazeteciler tarafından ya-
lan haber yapılmasının önüne geçilmesi, en azından azaltılması ba-
kımından çözüm üretilmesi aşamasında, hareket noktası olacağından
önemlidir. Yalan haberin ortaya çıkması, bugünkü çağdaş gazetecili-
ğinin başladığı 17. yy.dan daha eskiye dayamaktadır. Bilinen ilk yalan
haber, günümüzden 3300 yıl önceki Luxor Tapınağı’ndaki Kadeş Sava-
şına ilişkin asılsız kahramanlık hikâyeleridir. Kadeş Savaşında yenilen
II. Ramses, halkına yalan söylemeyi tercih etmiş ve Mısır’a döndüğün-
6
Çetin Özek, Türk Basın Hukuku, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1978, s.399
7
Çetin Özek, a.g.e., s. 166