119

“Tek Başlı Parlamentarizm” Kavramının Doğuşu: Güney Afrika’nın Hükümet Sistemi

Tarihi süreç içerisinde ülkede yasama gücünün yargısal deneti-

minin açıkça reddedildiği bilinmektedir.

Yakın geçmişte bile, büyük

partilerin parlamentonun üstünlüğünden ibaret sanılan bir demokrasi

anlayışını savunduğu gözlemlenmektedir.

GüneyAfrikaAnayasaMahkemesi’ninmüdahaleci (

activist

) bir ku-

rum olarak tasarlandığı gözlemlenmektedir.

Güney Afrika Anayasa-

sı Anayasa Mahkemesi’ni sadece federalizm bağlamında değil merkezi

hükümet açısından da geniş yetkilerle donatmıştır. Bu yetkiler, anaya-

saya uygunluk denetiminin sınırlarını aşmakta, erkler arası dengenin

korunması amacıyla sistemin asli ve sürekli bir unsuru olarak tasar-

landığını kanıtlamaktadır. Anayasa Mahkemesi’nin Parlamento’nun

önemli oturumlarına başkanlık etmesi, “devlet başkanı”nın tek başına

kullanabileceği yetkilerinin anayasaya uygunluğunun denetlenmesi

konusunda karar verme bakımından kendini yetkili görmesi bu ko-

numuna örnek olarak gösterilebilir. Anayasa Mahkemesi’nin, anaya-

sal konuların yargısal gözetimi için, deyim yerindeyse bir “temiz yazı

tahtası” olmasının amaçlandığını söylemek mümkündür.

Siyasi tablo içerisinde, Anayasa Mahkemesi’nin 2003 yılında onay-

ladığı parti ittifaklarına ve milletvekillerinin iki seçim arasında parti

değiştirmelerine ilişkin anayasal kısıtlamaları kaldıran değişiklikle

birlikte siyahi nüfusu temsil eden Afrika Ulusal Konseyi, üçte iki ço-

ğunluğuyla tek başına anayasayı değiştirebilecek güce kavuşmuştur.

James Myburgh’un da belirttiği gibi, bu durum ironik biçimde Anaya-

sa Mahkemesi’nin konumunu zayıflatmıştır.

Devlet başkanlığı ve hükümet başkanlığı yetkilerinin aynı kişi-

de toplanması eğilimi Güney Afrika’da 1983 Anayasası ile başlamış

ve Apartheid sonrası anayasa koyucular tarafından kalıcı hale geti-

rilmiştir.

Her ne kadar Güney Afrika Devlet Başkanı’nın yetkileriyle

fonksiyonları kolaylıkla ayrılabilse ve devlet başkanlığı ya da hükü-

Klug, Constituting Democracy: Law, Globalism and South Africa’s Political Re-

construction, op.cit., s.29.

Ibid.

Robert Mattes, “South Africa: Democracy Without the People”, Journal of Democ-

racy, Volume 13/1, 2002, s.24.

Dugard, “The New Constitution: A Triumph for Liberalism? A Positive View”, in

Ironic Victory: Liberalism in Post Liberation South Africa, op.cit., s.27.

James Myburgh, “Floor-Crossing Adds New Muscle to ANC”, Focus, 30, Helen

Suzman Foundation, 2003, s.36.

de Waal, “Constitutional Law”, Introduction to the Law of South Africa, op.cit.,

s.69.