84 / 617
TBB Dergisi 2015 (119)
Faruk TURİNAY
83
met başkanlığı oluşuna bağlı olarak farklı biçimlerde uygulanabilir
olsa da bu ayrım
fren ve denge
ihtiyacının karşılanması noktasında pek
az katkı sunmaktadır.
60
Robert Mattes da Güney Afrika Anayasası’nı,
kazuistik yapısına rağmen, yasama ve yürütme organları arasındaki
ilişkiler konusundaki hükümleri açısından yetersiz bulmaktadır.
61
GüneyAfrikaDevletBaşkanı, geleneksel olarak İngilizMonarkı’nın
kullandığı kanunları imzalamak ve onaylamak, soruşturma komis-
yonlarını görevlendirmek, büyükelçileri atamak, suçluları bağışla-
mak gibi ayrıcalıklı yetkilere sahiptir (m. 84).
62
Diğer yandan, aynı kişi
“hükümet başkanı” sıfatıyla, Commonwealth ülkelerinde geleneksel
olarak Başbakanlar tarafından kullanılan genel siyasetin yürütülme-
si, kanunların uygulanması, devlet daireleri arasındaki eşgüdümün
sağlanması gibi yetkileri de uhdesinde bulundurmaktadır.
63
Şu var ki
Anayasa Mahkemesi, önemli bir kararında Devlet Başkanı’na tanınan
ayrıcalıklı
yetkilerin kullanılmasının anayasaya uygunluğu bakımın-
dan mahkemelerce denetlenebileceğine hükmetmiştir.
64
Her ne kadar hükümet başkanı, “devlet başkanı” sıfatını taşısa
da Güney Afrika Hükümetinin işleyişi başkanlık sisteminden ziya-
de parlamenter sistemi andırmaktadır.
65
Zira Devlet Başkanı, doğ-
rudan halk tarafından değil, parlamentonun alt kanadı tarafından
seçilmekte ve ona karşı sorumludur. Ayrıca, Başkan da dâhil olmak
üzere Kabine üyeleri, yetkilerin kullanılması ve diğer görevlerin ye-
rine getirilmesi açısından bireysel ve toplu olarak parlamentoya karşı
sorumludur (m. 92).
Fren ve denge mekanizmalarının geri kalanı da parlamenter siste-
min tipik niteliklerine uygundur.
66
Parlamento, belli bir çoğunlukla Devlet Başkanı’na güvensiz-
lik oyu verebilmekte, güvensizlik önergesi kabul edilirse Başkan ve
60
Ibid., s.69.
61
Mattes, “South Africa: Democracy Without the People”, Journal of Democracy,
op.cit., s.24.
62
Anayasanın 84. maddesi numerus clausus (sınırlı sayıda) ayrıcalıklı yetkiyi içer-
mektedir. de Waal, “Constitutional Law”, Introduction to the Law of South Africa,
op.cit., s.69.
63
Ibid., s.69.
64
Güney Afrika Cumhuriyeti Devlet Başkanı v. Hugo Davası.
65
de Waal, “Constitutional Law”, Introduction to the Law of South Africa, op.cit.,
s.69.
66
Ibid.