119

“Tek Başlı Parlamentarizm” Kavramının Doğuşu: Güney Afrika’nın Hükümet Sistemi

mektedir. Üstelik başta yarı-başkanlık sistemi olmak üzere, gerek par-

lamentarizmin gerekse başkanlık sisteminin pek çok alt tipinin yaratı-

lıp tanımlandığı bilinmektedir. Ne var ki, Güney Afrika’nın hükümet

sistemi, başkanlık ve parlamenter sistemlerin alt örneklerinden birine

girmek şöyle dursun, her iki rejimin de

sine qua non

temel özelliklerini

barındırdığı için, sabitleştiği varsayılan bu ayrımın yeniden ele alın-

masını gerektirecek kadar özgün bir örnek olarak değerlendirilebilir.

İki sistemi ayıran yan unsurlar Lijphart’ın ortaya koyduğu gibi,

yürütme organının yasama organını feshetme yetkisi, aynı kişinin ya-

sama ve yürütme organlarında aynı anda görev alabilmesi ve yürütme

organının yasama çalışmalarına katılıp katılmamasıdır.

Bu kriterlere

göre, parlamenter sistemde yasama ve yürütme organları birbirinin

hukuki varlığına son verebilir; aynı kişi her iki organda görev alabilir

(hatta bu durumun genellikle görüldüğü dahi söylenebilir) ve yürüt-

me organı yasama çalışmalarına katılır. Buna karşılık, başkanlık siste-

minde yasama ve yürütme organları birbirinin hukuki varlığına son

veremez; aynı kişi her iki organda görev alamaz; yürütme organı ya-

sama çalışmalarına kural olarak katılamaz.

B. KRİTERLERE GÖRE GÜNEY AFRİKA’NIN HÜKÜMET

SİSTEMİ

Güney Afrika’nın hükümet sistemi parlamentarizm ile başkanlık

rejimini ayıran asli ve tali özelliklere göre değerlendirilebilir.

1. Asli Kriterlere Göre Değerlendirme

Yukarıda belirtilen parlamenter ve başkanlık rejimlerini ayıran

olmazsa olmaz kriterlere göre Güney Afrika’nın anayasal hükümleri

değerlendirildiğinde bu kriterlerin yeniden gözden geçirilmesi gerek-

tiği konusunda bir kanaate kapılmak mümkündür.

İlk olarak, Güney Afrika Anayasası’na göre yürütme yetkisi devlet

başkanına bırakılmıştır (m. 83); o yüzden yürütme organı monist ya-

pıdadır. Ülkenin anayasal düzeni, bu niteliğiyle başkanlık sisteminin

kurucu özelliklerinden birini taşımaktadır.

Arend Lijphart, Patterns of Democracy: Government Forms and Performance in

Thirty-Six Countries, Yale University Press, New Haven, 1999, s.124-127.