119

TBB Dergisi 2015 (119)

Faruk TURİNAY

kımından işlevsiz kalmaktadır; bu nedenle değerlendirme yapılırken

dikkate alınmayacak, ilk üç kriterle yetinilecektir.

“c” bendiyle ilgili üç hususun altı çizilmelidir. “Kabine” terimi her

ne kadar parlamenter sisteme özgü bir kullanıma sahip olsa da, bura-

da, “kamu hizmetini yürüten uzmanlaşmış kuruluşların en üst temsil-

cileri olan bakanlardan oluşan kurul’’ anlamında kullanılmış; böylece

“kabine lideri” terimi, hem “başbakan” hem de “başkan” terimlerini

ifade edebilmesi bakımından özellikle tercih edilmiştir. İkincisi, “ka-

bine lideri”nin belirlenmesinde halkın ya da parlamentonun oynadığı

rolün halk söz konusu olduğunda “seçim”, parlamento söz konusu ol-

duğunda ise güvenoylaması usulüyle gerçekleşeceği söylenebilir. Ay-

rıca, kabine liderinin göreve geliş şeklinin kabinenin belirlenmesinde

de geçerli olduğu açıktır. Kabine lideri ile kabine bakımından, birinin

parlamento tarafından diğerinin halk tarafından belirlendiği bir ih-

timalden söz etmek zordur. Kabinenin kurulması, doğrudan kabine

liderinin varlığına bağlıdır. Bu durumda “kabine lideri” teriminin kul-

lanılmasında sakınca olmadığı gibi, başkan ile başbakan terimlerini

aynı anda ifade edebilmesi ve özelde Güney Afrika örneği açısından

daha kullanışlı bir kriter unsuru olduğunu söylemek yanlış olmaya-

caktır. Yürütme organının göreve gelişi, kabine liderinin ve dolayısıyla

kabinenin göreve gelişiyle eş anlamlıdır. Neticede, Kemal Gözler’in de

vurguladığı gibi, her durumda, “kabine”nin belirlenmesinde parla-

mentonun rolü hükümet sistemini belirler.

Parlamenter sistemde yürütme iki başlıdır, yürütme yasamaya

karşı sorumludur, kabine lideri

parlamentonun güvenine dayanmak-

tadır ve devlet başkanı siyasi olarak sorumsuzdur. Devlet başkanının

belirlenmesi de parlamenter sistemin bir unsuru olarak değerlendi-

rilebilir.

Buna karşılık başkanlık sisteminde yürütme tek başlıdır,

yürütme yasamaya karşı sorumsuzdur ve kabine lideri (başkan) halk

tarafından seçilir, halkın güvenine dayanır ve doğal olarak siyaseten

sorumludur. Böylece bu ikili ayrım net bir biçimde yapılmış görün-

Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, op.cit., s.566.

Belki bu noktada parantez içinde “başbakan” terimine yer verilebilirdi. Fakat tam

olarak bu çalışmanın inceleme konusu olan Güney Afrika’nın anayasal hükümet

rejimi, aşağıda açıklanacağı üzere bu terimin kullanılmasına imkân tanımamakta-

dır. (F.T.)

Şule Özsoy, Başkanlı Parlamenter Sistem: Cumhurbaşkanının Halk Tarafından

Seçildiği Parlamenter Hükümet Modeli ve Türkiye İçin Tavsiye Edilebilirliği, On

İki Levha Yayınları, İstanbul, 2009, s.55.