119

“Tek Başlı Parlamentarizm” Kavramının Doğuşu: Güney Afrika’nın Hükümet Sistemi

Kabine’nin diğer üyeleri istifa etmek zorunda kalmaktadır (m. 102/2).

Güvensizlik oyuyla düşürme yolu, Başkan hariç Kabine için de kul-

lanılabilmekte, bu halde Başkan, Kabine’yi yeniden kurmak zorunda

kalmaktadır (m. 102/1). Dahası, Milli Meclis, üçte iki çoğunlukla verdi-

ği bir kararla m. 89’da belirtilen ihlallerin gerçekleşmesi halinde Dev-

let Başkanı’nı görevden azledebilmektedir (m. 89). Bu haller Başkan’ın

anayasa ve kanunları ciddi derecede ihlal etmesi, yetkilerin ciddi de-

recede kötüye kullanması ve görevini ifa edemeyecek duruma gelme-

sinden ibarettir.

Öte yandan, söz konusu güvensizlik önergesi ve

impeachment

araç-

ları, 50. maddedeki hükümlerle dengelenmektedir. Buna göre, Devlet

Başkanı, Meclis’in kendi üyelerinin salt çoğunluğunun oyuyla dağıl-

maya karar vermesi ve Meclis’in seçilmesinin üzerinden üç yıl geçme-

si şartıyla Milli Meclis’i feshedebilir. Yine, Devlet Başkanı Yardımcısı

da, Devlet Başkanlığı makamının boşalması ve Meclis’in makamın bo-

şalmasından itibaren otuz gün içinde yeni bir Devlet Başkanı seçeme-

mesi halinde Milli Meclis’i feshedebilmektedir. Bu durumda düşürme

yetkisinin ancak “yapıcı” (

constructive

) biçimde kullanılabileceğini söy-

lemek gerekir. Çünkü parlamento otuz gün içinde yeni Başkan seçmek

zorundadır. Aksi halde Başkan Yardımcısı fesih yetkisi kullanacaktır.

Fesih yetkisinin hukuki işlem teorisi bakımından “bağlı yetki” niteliği

taşıdığını ve şartları gerçekleştiğinde kullanılmak zorunda olduğunu

söylemek yanlış olmayacaktır.

SONUÇ

Güney Afrika’nın hükümet sisteminin incelenmesinden birbiriyle

bağlantılı iki sonuç çıkarılabilir:

Bunlardan ilki, yeni bir kavramın doğuşudur: Güney Afrika için

bir hükümet sistemi nitelemesi yapılırsa, bu “tek başlı parlamenta-

rizm” olacaktır.

Tek başlı parlamentarizm

terimi Güney Afrika’ya özgü

olmayacak, bu ülkeye hükümet sistemi bakımından benzeyen Bots-

vana, Surinam ve Birmanya için de kullanılabilecektir. Ayrıca vurgu-

lamak gerekir ki, -biri hariç- bu ülkeler dünyada demokrasi ve özgür-

lükler bakımından gelişmiş ülkeler arasında yer almaktadır. Yukarıda

belirtildiği gibi Freedom House raporları Güney Afrika, Botsvana ve

Surinam’ı özgür ülkeler kategorisinde değerlendirmektedir. Bu neden-

le, sayıları az olmakla birlikte “tek başlı parlamentarizm”i benimsemiş

ülkelerin demokrasi kalitesi ve anayasal hükümet sisteminin gerçek