119

TBB Dergisi 2015 (119)

Faruk TURİNAY

İkincisi, parlamento, Devlet Başkanı dışında Kabine hakkında ve-

rilen bir gensoruyu kabul ederse Devlet Başkanı Kabine’yi yeniden

oluşturmak zorundadır. Aynı çoğunluk, Devlet Başkanı hakkında ve-

rilen gensoruyu kabul ederse Devlet Başkanı, Kabine’nin diğer üyeleri

ve Bakan Yardımcıları istifa etmek zorundadır (m. 102). Bu durumda

yürütme organının yasama organına karşı sorumlu tutulduğu açıktır.

Güney Afrika bu kriterle parlamenter sistemin en temel özelliğine sa-

hiptir.

Üçüncü olarak, Güney Afrika Anayasası’na göre “kabine lideri”

olan Devlet Başkanı parlamento tarafından seçilmektedir (m. 86). O

halde, kabine liderinin belirlenmesinde halk değil doğrudan parla-

mento rol oynamaktadır. Dolayısıyla, ülkenin hükümet sistemi parla-

menter rejimin bir unsurunu daha taşımaktadır.

Güney Afrika anayasal yapısı, başlangıçta ileri sürülen parlamen-

tarizm ve başkanlık rejimini ayıran kıstaslar aracılığıyla incelendi-

ğinde, parlamenter sisteme daha yakın bir tablo ortaya çıkmaktadır.

Ülkenin anayasası, söz konusu üç kriterden ikisine göre parlamenter

sistemi benimsemiş görünmektedir. Buna karşılık bir kritere göre ise

başkanlık sisteminin temel bir niteliğini taşımaktadır.

2. Tali Kriterlere Göre Değerlendirme

Güney Afrika Anayasası’na göre yasama organı siyasi sorumlulu-

ğundan ötürü yürütme organını düşürebildiği gibi (m. 102), yürütme

organı da yasama organını feshedebilir. 50. maddeye göre, seçimleri

beş yılda bir yapılan Milli Meclis, Meclis üyelerinin salt çoğunluğu-

nun oyuyla dağılmaya karar vermesi ve genel seçimlerin üzerinden üç

yıl geçmiş olması halinde Devlet Başkanı tarafından feshedilir. Devlet

Başkanlığı makamının boşalmasını takip eden otuz gün içinde yeni

Devlet Başkanı seçilememesi halinde Devlet Başkanı Yardımcısı da fe-

sih yetkisine sahiptir. Bu durumda, fesih kıstasına göre Güney Afrika,

parlamentarizme daha yakındır.

İkinci olarak, Anayasanın 54. maddesine göre, Devlet Başkanı ve

Kabine üyeleri veya Milli Meclis üyesi olmayan bakan yardımcıları

Meclis oturumlarına katılabilir ve görüşlerini belirtebilir, ancak oy

kullanamaz. Yine 66. maddenin ilk fıkrası uyarınca Kabine üyeleri ve

Bakan Yardımcıları Parlamentonun senatoyu temsil eden kanadı olan

Milli Eyaletler Konseyi oturumlarına katılabilir ve görüşlerini belirte-