119

“Tek Başlı Parlamentarizm” Kavramının Doğuşu: Güney Afrika’nın Hükümet Sistemi

bilir, ancak oy kullanamaz. Bu hükümler ışığında aynı kişinin her iki

organda aynı anda görev alması kriterinin sağlanmadığını söylemek

gerekir. Her ne kadar anayasada seçilen devlet başkanı ya da bakan-

ların parlamento üyeliğinin düşeceğine ilişkin açık bir hüküm olmasa

ve bu kişiler görüşmelere katılıp görüş belirtebilseler de, oy kullana-

madıkları için tam anlamıyla yasama organında “görev aldıkları” söy-

lenemez. Dolayısıyla, Güney Afrika, anayasasındaki bu hükümlerle

parlamenter sistemden çok başkanlık sistemine yakın konumlandırı-

labilir.

Üçüncü ve son tali fark bakımından, yürütme organını oluşturan

Kabine üyeleri ve Bakan Yardımcıları yukarıda belirtildiği üzere, 54.

ve 66. maddeler gereğince parlamentoda görüşmelere katılıp görüşle-

rini belirtebilmektedir. Ayrıca bu kişiler m.73/2’ye göre kanun tekli-

fi verebilmektedir. Hatta vergi ve kamu harcamalarına ilişkin kanun

teklifleri yalnızca Kabine’nin ekonomiden sorumlu üyesi tarafından

verilebilmektedir (m. 73/2). Buna karşılık Milli Eyaletler Konseyi’ne ise

Devlet Başkanı ya da Kabine üyeleri kanun teklifi verememektedir (m.

73/3-4). Bu tabloda, yürütme organının büyük ölçüde yasama orga-

nının çalışmalarına katılabildiği görülmektedir. Dolayısıyla, bu kriter

bakımından anayasadaki kuralların parlamenter sistemle daha çok

bağdaştığı söylenebilir.

Sonuç olarak tali kriterlerle Güney Afrika’nın hükümet sistemi

değerlendirildiğinde, genel tablonun parlamenter sistem lehine olan

durumunun daha da belirginleştiği görülmektedir.

3. Güney Afrika: Tek Başlı Parlamentarizm

Başkanlık ve parlamenter hükümet rejimlerini ayıran asli ve tali

özelliklere göre Güney Afrika’nın anayasal yapısı incelendiğinde, par-

lamentarizm lehine belirgin bir tablonun ortaya çıktığını söylemek

mümkündür. Üç asli kriterin ikisi ve bütün tali kriterler ülkenin hü-

kümet sisteminin parlamenter sistemin özelliklerini taşıdığını gözler

önüne sermektedir. Bununla beraber Güney Afrika’nın, parlamenter

sisteme bütünüyle aykırı ve başkanlık rejiminin temel bir özelliği olan

“tek başlı yürütme erki” unsurunu taşıması ciddi bir soru işareti yarat-

maktadır. Öyle ki, bu unsurun iki sistemi birbirinden ayıran özellikler

arasından çıkarılması dahi düşünülebilecektir.