TBB Dergisi 120.Sayı

29 / 617

Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması 28
çekleşir.104 Diğer taraftan, Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmeleri’nde,
insan haklarının, “insan kişisinin özündeki onurdan türediği” be-
lirtilmektedir.105 İnsan onurunu açıkça kabul eden çok sayıda ulus-
lararası andlaşmadan, 1948 tarihli İHEB106 ve daha yakın tarihli AB
Temel Haklar Sözleşmesi,107 bunlardan bazılarını oluşturmaktadır.108
Bu çerçevede insan onuru kavramının evrensel ölçekteki belgelerdeki
ilk yerini almış olduğu düzenlemelerden biri BM Sözleşmesi109 ve BM
İHEB’dir.110
104 Caniklioğlu, s. 470.
105 Donnelly, İnsan Hakları, s. 74; Ali Tarık Gümüş, “Türk Anayasasında Kişinin
Maddi ve Manevi Varlığını Koruma ve Geliştirme Hakkı”, Yayımlanmış Yüksek
Lisans Tez Özeti, SÜHFD, C.13, Sy.12, 2005, s. 137.
106 Bildiri’nin başlangıç kısmında, “İnsanlık ailesinin tüm üyelerinin doğasında var
olan onurun ve eşitlik ile vazgeçilmez hakların tanınmasının dünyada özgürlük,
adalet ve barışın temeli” olduğu kabul edilmektedir. Bildirinin tüm metni için
bkz.
107 Sözleşmenin Türkçe metni için bkz.
files/Avrupa%20B%C4%B0RL%C4%B0%C4%9E%C4%B0%20Temel%20Hak-
lar%20%C5%9EARTI.pdf
108 Jutta Lımbach, “Yüksek Yargıda İnsan Onuru İlkesi-Almanya’daki Durum”, İçin-
de: Demokrasinin Garantisi: İnsan Onuru ve İnsan Hakları Konferansı, Düz.: Bilgi
Üniversitesi, 2008, s. 69.
109 Sözleşmenin girişinde şu ifadeler bulunmaktadır: “Bir insan yaşamı içinde iki
kez insanlığa tarif olunamaz acılar getiren savaş felaketinden gelecek kuşakları
korumaya, temel insan haklarına, insan kişiliğinin onur ve değerine, erkeklerle
kadınların ve büyük uluslarla küçük ulusların hak eşitliğine inancımızı yeniden
ilan etmeye, adaletin korunması ve andlaşmadan doğan yükümlülüklere saygı
gösterilmesi için gerekli koşulları yaratmaya ve daha geniş bir özgürlük içinde
daha iyi hayata koşullarını sağlamaya, sosyal bakımdan ilerlemeyi kolaylaştırma-
ya… karar verdik.” Sözleşmenin tam metni için bkz. Enver Bozkurt, Türkiye’nin
Uluslararası Hukuk Mevzuatı, Nobel Yayınevi, 2. Baskı, Ankara 1999, s. 518.
110 Beyannamenin girişinde, “İnsanlık ailesinin bütün üyelerinde bulunan onurun
ve bunların eşit ve devredilemez haklarının tanınmasının, dünyada özgürlüğün
adaletin ve barışın temeli olduğuna, insan haklarının dikkate alınmaması ve hor
görülmesinin insanlık vicdanını isyana sevk eden barbarca eylemlere yol açtığı-
na… göre, BM Genel Kurulu, bu Evrensel İnsan Hakları Bildirisini, bütün halklar
ve bütün uluslar için başarılması gereken ortak bir standart olarak ilan…eder”
denmektedir. Tam metin için bkz., Bozkurt, s. 309. Görüldüğü üzere, BM Söz-
leşmesi ve İHEB, insan onuru ile insan hakları arasında dolaylı bir şekilde ilişki
kurmaktadır. Söz konusu bu ilişki BM Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinde
daha açık bir şekilde ifade edilmekte ve insan haklarının, kişinin doğuştan sa-
hip olduğu onurundan kaynaklandığı vurgulanmaktadır. Bu ilişki Sözleşmenin
girişinde şu şekilde ortaya konmuştur. “Bu Sözleşmeye taraf devletler, Birleşmiş
Milletler Şart’ında ilan edilen prensiplere göre insanlık ailesinin bütün üyelerinin
doğuştan sahip oldukları insanlık onurunu ve eşit ve vazgeçilmez haklarını tanı-
manın, yeryüzündeki özgürlük, adalet ve barışın temeli olduğunu dikkate alarak
bu hakların insanın doğuştan sahip olduğu insanlık onurundan türediğini kabul
ederek… aşağıdaki hükümlerde anlaşmışlardır” Sözleşmenin tam metni için bkz.