dergi-121

TBB Dergisi 2015 (121)

Batuhan AKTAŞ

135

5. Nitelikli Unsurlar

a. Genel Nitelikli Unsurlar

Ceza normlarında genellikle kanun koyucunun önlemeyi istedi-

ği suçun basit (temel) hali tanımlanır. Bazı hallerde ise eylemin temel

şekline nazaran onu daha ağır veya daha hafif cezalandırılmasını

gerektirecek ağırlaştırıcı veya hafifletici hallere yer verilir.

Nitelikli

unsurlar diye adlandırılabilecek bu haller, failin veya mağdurun sıfa-

tından kaynaklanabileceği gibi fiilin işleniş şekli veya işlendiği yer ve

zaman ile alakalı olarak da ortaya çıkabilirler. Ancak bu halleri TCK

m. 61/1 ‘de düzenlenen hâkimin somut olayda temel cezayı belirlemek

için göz önüne alacağı hallerle karıştırmamak gerekir. Nitelikli haller,

kanun koyucu tarafından özel olarak öngörülür, hatta kimi halde ayrı

bir kanun maddesi ile düzenlenir.

Söz gelimi, kasten öldürme suçu-

nun temel hali TCK m.81’de düzenlenmişken, nitelikli halleri m.82’de

ayrıca düzenlenmiştir. Keza kanun koyucunun bir nitelikli hal ön-

görmesi için onu ayrı bir maddede düzenlenmesine de gerek yoktur,

temel halin yanı sıra başka bir olgunun cezayı ağırlaştıracağını veya

hafifleteceğini öngörmesi yeterlidir.

Nitelikli hallerin düzenlenmesinin nedeni, eylemin basit hali-

ne nazaran suçun; kimi zaman daha vahşice (TCK m. 82/f. 1-b), kimi

daha zaman planlı (TCK m.82/f. 1-a), kimi zaman daha kolay (KMK m.

4/f. 1-4), kimi zaman daha fazla zarar meydana getirecek (KMK m. 3/f.

22) vb. şekilde işlenmesinden dolayı suçun temel haline nazaran daha

fazla haksızlığın ortaya çıkmasıdır.

Kaçakçılık suçları açısından ise kanun koyucu nitelikli halleri 5607

sayılı KMK m.4 de düzenlemiştir. Buna göre, kaçakçılık suçlarının “

bir

örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi

”, “

kaçakçılık suçunun üç veya daha

fazla kişi birlikte işlemesi”, “bu kanunda tanımlanan suçların kaçakçılığı ön-

Yenilenmiş 9. Bası, Ankara, 2013, s. 211.

Bu gibi halleri Türk Ceza Kanunu 30. maddenin 2. fıkrasında veya 61. maddenin

4. fıkrasında “nitelikli hal” olarak belirtmektedir. Artuk/Gökcen/Yenidünya, s.

316.

Kanunda açıkça belirtilmedikçe yasalar ağırlaştırılamaz veya hafifletilemez, ceza-

yı hafifleten veya ağırlaştıran nitelikli hallerde ancak kanunda açıkça gösterilmek

zorundadır. Centel/Zafer/Çakmut, s.574.

Zafer, Ceza Hukuku Genel Hükümler, s. 488 vd.

Artuk/Gökcen/Yenidünya (Özel Hükümler), s. 29.