Sayi126

367 / 393

Osmanlı Devleti’nde Marka Hukukunun Gelişimi 366
ri etrafında kurulan Harappalar’ın (M.Ö. 3300 – M.Ö. 1700), Mısır ve
Mezopotamya uygarlıklarıyla girdikleri ticari ilişkilerden günümüze
ulaşan mühür, geometrik semboller ve hayvan motifleri ile süslenmiş
çömleklerin, ticari amaçlarla, en azından ticari bilgilendirme yöntemi
olarak kullanıldığı düşünülmektedir.8 Akdeniz dünyasında, özellikle
de şarap ticareti için kullanılan Mısır çanakları üzerinde bulunan hi-
yerogliflerin, bugünkü manada markaya karşılık gelen işaretler oldu-
ğu ileri sürülmektedir. Keza Roma’da çanak, madeni eşya, cam, şarap
ve peynir gibi ürünlerin üzerine tacirin veya mahallin ismi bazen de
bir resim basılmaktaydı.9 Japonya’da M.S. VIII. yüzyılda düşük kaliteli
malların üretimini kısıtlayan ve bunların üzerine konulan işaretleri
de kapsayan yasalar konulmuştu.10 Fakat bunların günümüz manasın-
da markaya ne kadar yakın olduğu bir tartışma konusudur.
Orta Asya’da Türk boyları arasında kullanılan damgalar, marka
boyutunda dikkat çekicidir. Eski Türk inanışlarında Tanrı’ya yakın
yerler olarak kabul gören dağların zirvesinde bulunan kayalara işle-
nen damgalar dini kaygılarla yapılırken; ağıl kenarlarına, otlaklara,
hayvanlara, eşyalara, heykellere, mezarlara işlenen damgalar, aitlik
simgelemekteydi. Birçok alanda kullanılan damgalar tarih boyunca,
kabilelerin ortak malı sayılan konak yerlerinde, yol kavşakları, otlak-
lardaki taşlarda; aileye ait olan hayvanların işaretlenmesinde, kilim,
halı, çul, keçe, testi gibi ev eşyalarında, evlerin kapı ve duvarlarında
kullanılmıştır.11 Mülkiyet ifade ettiği görülen damgaların içerdiği ait-
lik, bir bakıma ekonomik bir olgudur. Anadolu’da damga, im, en gibi
adlandırılan bu işaretler en azından, vurulduğu hayvanın orijinini de
göstermektedir.12 Bu bakımdan damgalar markanın başta gelen işlev-
8 Karl Moore, Susan Reid, “The Birth of Brand: 400 Years of Branding History”,
Munich Personal Repec Archive, s. 9–10. muenchen.
de/10169/1/Birth_of_Brand_july_14_2004.pdf
9 Haydar Arseven, “Alameti Farika Hakkının Mahiyeti, Gayrı Kanuni Rekabetle
Münasebeti ve Doğumu”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 16, S.
3–4, 1950, s. 823.
10 Shoen Ono, Overview of Japanese Trademark Law, (2nd Edition), Yuhikaku,
Chapter 2, Tokyo 1999, s. 5.
11 Osman Mert, “Öngöt Mezar Külliyesi ve Külliyede Bulunan Damgalar”, Atatürk
Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 36, Erzurum, 2008, s. 286.
12 Günümüzde damgalar Kayseri’de Uzunyayla bölgesindeki Çerkesler arasında,
hayvanların işaretlenmesinde, mezar taşlarında, ev ve ahırların girişlerinde mül-
kiyetin belirtilmesi amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadır.