131

240

Türk Hukukunda Tüketici Uyuşmazlıklarının Tahkime Elverişliliği

I. Giriş

Tahkim yargılamasının merkezinde tahkim anlaşmasının bulun-

duğu, üzerinde daha fazla açıklama gerektirmeyen bir gerçek olarak

karşımıza çıkmaktadır. Öyle ki, tarafların herhangi bir uyuşmazlığın

“olağan” şekilde devlet mahkemelerinde çözülmesi yerine bir hakem

ya da hakem heyeti tarafından yine nihai ve bağlayıcı bir şekilde çö-

zülmesini sağlamaları için, bu yönde bir anlaşma yapmış olmaları

şarttır. Başka bir deyişle, tahkim yargılamasının temelinde tarafların

karşılıklı iradesi bulunmaktadır. Ancak sözleşme serbestisinin hâkim

olduğu modern hukuk sistemlerinde dahi, tahkim anlaşmasına ilişkin

taraf iradelerinin hem konu (objektif tahkime elverişlilik) hem de kişi

bakımından (sübjektif tahkime elverişlilik/ehliyet) kısıtlandığı görül-

mektedir.

Bu çalışmada incelenecek olan tahkim anlaşmasının konu

bakımından kısıtlanması veya dar anlamda tahkime elverişliliktir (

ar-

bitrability

Tahkime elverişlilik, başka bir ifadeyle bazı hususların bazı hu-

susların tahkim yoluyla çözülmesinin önünün kapatılması, devletlerin

tahkim yargılamasına yaptıkları müdahalenin bir görünümü olarak

karşımıza çıkmaktadır.

Her ne kadar yıllar geçtikçe devletlerin tah-

kim yargılamasına olan müdahalesinin düzeyi görece azalsa da, bazı

hususların tahkim elverişli olmadığının günümüzde hala geçerliliğini

koruyan bir kısıtlama olduğu söylenebilir.

Genel bir ifadeyle, tarafla-

rın üzerinde irade serbestisinin bulunmadığı hususlar tahkim yargıla-

masının dışına taşınmaya çalışılmaktadır. Ancak hangi hususların tah-

kime elverişli olup olmadığı konusunda uluslararası bir düzenleme ya

da genel kabul gören bir görüş bulunmamaktadır. UNCITRAL Model

Burak Huysal, Milletlerarası Ticari Tahkimde Tahkime Elverişlilik, Vedat Kitapçı-

lık, İstanbul, 2010, s. 2.

“Arbitrability”, Amerika Birleşik Devletleri hukuku uyarınca tahkim anlaşması-

nın genel olarak geçerliliğini ifade eden bir terim olarak kullanılmakla birlikte,

Kara Avrupası ülkelerinde bu terim tahkime elverişliliği karşılayacak şekilde kul-

lanılmaktadır. Bkz. Jonh J Barcelo III,

“Arbitrability Decisions Before, During and

After Arbitration”, Cornell Law School Legal Studies Research Paper Series, No.

14- 24,

ssrn.com/abstract

=2483059, s.1; Huysal, s. 12.

Devletlerin tahkim yargılamasına müdahale ettiği bir diğer yol ise kararların ip-

talidir. İptal nedenlerinin geniş tutulması, söz konusu müdahalenin düzeyinin

artması anlamına gelir. Nevhis Deren Yıldırım, Uncitral Model Kanunu ve Millet-

lerarası Tahkim Kanunu Çerçevesinde Milletlerarası Tahkimin Esaslı Sorunları,

Alkım Yayınevi, İstanbul 2004, s. 27.

Huysal, s. 13.