TBB Dergisi Özel Sayı

360

Osmanlı Devleti’nde Kadınların Mülkiyet Hakları ve Karşılaştıkları Hukuki Sorunlar

hatta hukuki kişilikleri olmadığı için davada taraf dahi olamadıkları

düşünüldüğünde Osmanlı kadınlarının şanslı olduğu bile düşünülebi-

lir. .Ancak şer’iyye sicilleri ve arşiv belgelerinde yer alan bilgiler bize

Osmanlı Devleti’nde hukuk kuralları ile uygulama arasında derin bir

fark olduğunu göstermektedir.

Her şeyden önce tereke kayıtları incelendiğinde kadınların mal

varlıklarının nakit para ya da taşınır mallardan-genellikle kişisel eşya-

lardan –oluştuğu görülmektedir. Kadınların terekelerinde yer alan az

sayıdaki taşınmaz ise genellikle birkaç göz odadan oluşan evler olup,

esas zenginlik ve güç kaynağı olan büyük evler, tarlalar, bağlar, bahçe-

ler, çiftlikler gibi tarım arazilerinin listede yer almadığı tespit edilmek-

tedir. Bunun birkaç nedeni olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenlerden bi-

rincisi çeşitli şekillerde gayrimenkul edinebilen Osmanlı kadınlarının

taşınmaz mallarını satarak tasarruflarını daha çok nakit para şeklinde

muhafaza etmeyi tercih etmeleridir. Kadınların gayrimenkullerini pa-

raya tahvil etme sebebi belki de bu şekilde malvarlıklarını korumanın

daha kolay olacağı düşüncesidir. Çünkü başta arazi olmak üzere ta-

şınmaz mallar kocalar, erkek kardeşler, yeğenler, amcalar gibi erkek

akrabaların ve bazı devlet görevlilerinin ya da o yerleşim yerindeki

erkeklerin iştahını kabartmış, daha savunmasız görülen kadınların ta-

şınmaz mallarına sık sık tecavüzler gerçekleşmiştir. Çalışmamızda kul-

landığımız arşiv belgesi örnekleri bu düşüncemizi kanıtlar niteliktedir.

Kadınların şer’’yye mahkemelerine götürdükleri davalar ve İstanbul’a

yazdıkları şikâyet dilekçelerinin büyük bir bölümü el konulan miras

payları ya da çeşitli gayrimenkullerine yapılan haksız saldırılar ve el

koymalarla ilgilidir. Üstelik kadınların mülkiyet haklarını korumak ve

kullanmak konusunda yaşadıkları güçlükler, uğradıkları hukuk dışı

saldırılar sadece Müslüman kadınlar değil gayrimüslim kadınlar için

de geçerli olmuştur.

Osmanlı Devleti’nde kadınlar mülkiyet hakları ile ilgili bir prob-

lem yaşamışlarsa ilk önce bulundukları yerdeki mahkemelerde hakla-

rını aramışlardır. Eğer yargı organından istedikleri sonucu alamazlar-

sa son çare olarak İstanbul’a şikâyet dilekçesi yazmışlardır. Osmanlı

arşivindeki belgelerde Rahimeler, Ümmü Gülsümler, Fevziye Gila-

niler, Züleyhalar, Ayşeler, Zeynepler gibi Müslüman kadınlar kadar

Bu konudaki arşiv belgesi örnekleri için bkz. Akyılmaz, Kadınların Mülkiyet Hak-

ları, s. 53-54, 55-56.