TBB Dergisi Özel Sayı

TANZİMAT SONRASI

OSMANLI KADIN HAREKETİ

VE HUKUKİ TALEPLERİ

OTTOMAN WOMEN’S MOVEMENT

AND LEGAL CLAIMS POST TANZIMAT ERA

Berna YÜRÜT*

Özet:

Kadın hareketi yüzyıllardır bir özgürlük ve eşitlik müca-

delesi olarak sürmektedir. Hak arayışının geçmişi oldukça eskilere

dayanmakla birlikte Fransız İhtilalini hareketin ivmelendiği, ideolojik

temellerinin oluşmaya başladığı bir dönüm noktası olarak kabul et-

mek gerekir. Bu tarihten sonra Batı’da kadınlar toplumsal cinsiyet al-

gısının dayattığı rollerden kurtulmak için etkin bir biçimde mücadele

etmişlerdir. Sosyal, siyasi ve hukuki alanda haklarını elde edebilmek

için verdikleri bu mücadele kadın hareketinin temelidir.

Hareketin Osmanlı Devleti’ne ulaşması da çok uzun sürmemiş-

tir. Kadınların yaşadığı eşitsizlikler ve sadece eş ve anne olarak top-

lumda varlık kazanabilmeleri tüm kadınların ortak problemidir.

İslam-Osmanlı Hukukunda kadınlar sahip oldukları haklar bakı-

mından Ortaçağ Avrupası ile kıyaslandığında oldukça iyi durumdadır-

lar. Ancak 18. yüzyılda Fransız İhtilali ile ortaya çıkan fikirler ve Sa-

nayi Devriminin sonucunda yaşanan toplumsal dönüşümler Osmanlı

Devleti’ne de yansımıştır. III. Selim ve II. Mahmut ile başlayan mo-

dernleşme süreci Tanzimat ve Islahat Fermanlarının ilan edilmesiyle

devam etmiş, Meşrutiyet döneminde hız kazanmıştır.

Osmanlı kadın hareketinin temelini toplumsal hayata katılma,

eğitim ve çalışma hakkının elde edilmesi ve aile hukuku alanındaki

sınırlamalar oluşturmuştur. Siyasi hakların elde edilme mücadelesi

ise bu problemlerin ardından gelmiştir. Bu hakların elde edilmesinde

Osmanlı kadın hareketinin en önemli araçları kadın dergileri ve der-

nekler olmuştur. Çıkarılan kadın dergilerindeki yazılar ile bilinç oluş-

turulmaya çalışılmıştır. Kurulan kadın dernekleri ise özellikle kadın-

ların eğitim ve çalışma hayatına katılabilmesi için mücadele etmiştir.

Bu araçlar içinde “Kadınlar Dünyası” dergisi ve “Osmanlı Müdafaa-i

Hukuk-ı Nisvan Cemiyeti” en etkili hareketi oluşturmuş ve birçok

alanda çeşitli kazanımlar elde etmeyi başarmıştır.

Tebliğimiz çerçevesinde Cumhuriyet döneminde Türk kadınının

kazandığı hakların başlangıç noktası olarak kabul edebileceğimiz

Tanzimat sonrası dönem ele alınacaktır. Tanzimat’la birlikte kadınla-

∗

Arş. Gör., Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Tarihi Anabilim Dalı Araştır-

ma Görevlisi