369 / 497
368
Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın Hareketi ve Hukuki Talepleri
I. Batıda Kadın Hareketinin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi
Kadın hareketinin izleri Rönesans dönemine kadar uzanmakla
birlikte, hareket ilk olarak Fransız Devrimi ile ortaya çıkmış, 20. yüz-
yılda daha da güçlenmiştir. 18. yüzyılın sonlarından itibaren ve 19.
yüzyılda ideolojisini oluşturan hareket, feminizm olarak kendini ifade
etmiştir.
2
Fransız Devrimi sırasında erkeklerle beraber etkin biçimde
devrimin içinde yer alan kadınlar, yayınlanan Fransız İnsan ve Va-
tandaşlık Hakları Bildirgesi’ndeki hakların aslında kendilerini kapsa-
madığını görmüşlerdir. Bu dönemden sonra kadınlar kendi haklarını
kazanmak için mücadele etmeye başlamışlardır. Bu mücadele eşitlik
ve özgürlük mücadelesi olarak süregelmektedir. Feminizmin temel
sorunu kadın-erkek eşitsizliği olmuştur. Kadınlar, toplumsal cinsiyet
algılarıyla kendilerine yüklenen rollerden kurtulmak, sosyal, siyasi ve
hukuki alanda erkeklerle eşit haklara ve fırsatlara sahip olmak için
mücadele etmişlerdir.
3
Feminizmin ortaya çıkması Avrupa tarihi boyunca kadına yapı-
lan zülüm ve haksızlıkların sonucudur. Ataerkil düzen benimsendik-
ten sonra kadınlar hukuki ve sosyal bir varlığa sahip olamamışlardır.
Kadının miras, mülkiyet, boşanma hakkı ve istediği kişi ile evlenme
hakkı olmamıştır.
4
Ortaçağ Avrupa’sında kadınların durumu daha da
zorlaşmıştır. Katolik bakış açısında kadın şeytanla eş değerdir, tüm
kötülüklerin kaynağıdır. Katolik kilisesinin etkinliğini arttırmasından
sonra çok sayıda kadın büyücülük ve cadılıkla suçlanarak yakılmıştır.
Cadı oldukları iddialarıyla birçok kadının yakılması feminizme ilham
kaynağı olmuş, çok sonraki yıllarda bile çalışmalara konu edilmiştir.
Hatta cadılar feminizmin simgesi olmuşlardır.
5
Feminizmin ortaya çıkmasında bir diğer etken de Aydınlanma
dönemi felsefesi ve bu dönemin düşünürlerinin kadın-erkek eşitliği-
ne pek sıcak bakmamaları ve ortaya çıkan doğal haklar doktrininin
kadınlara yer vermemesidir. Akılcılık çağı olarak da adlandırılan bu
dönemde Amerikan ve Fransız devrimlerinin fikirsel temellerini atan
2
Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul, 2016, s. 55
3
Çakır, s. 56; Adnan Güriz, Feminizm Postmodernizm ve Hukuk, Phoenix Yayı-
nevi, Ankara, 2011, s. 13; Emine Öztürk, Feminist Teori ve Tarihsel Süreçte Türk
Kadını, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2011, s. 21.
4
Öztürk, s. 24; Güriz, s. 16.
5
Güriz, s. 17; Öztürk, s. 31-33.