371 / 497
370
Tanzimat Sonrası Osmanlı Kadın Hareketi ve Hukuki Talepleri
Feminist harekette üçüncü etken Sanayi Devrimi’dir. Avrupa’da
Sanayi Devrimi gerçekleşirken kadınlar da işçi olarak bu sürecin için-
de yer almışlardır. Fabrikalarda çalışmış, üretime katılmışlardır. An-
cak kadınlar erkeklere göre daha az ücretle ve daha elverişsiz şart-
larda çalışmak zorunda kalmıştır. Bu yıllarda hemen her alandaki
hak eşitsizliği kadınların üzerinde yoğun biçimde hissedilmektedir.
Sanayi Devrimi ve kapitalizm de kadınlar için yeni sorunlar meydana
getirmiştir. Sanayi Devrimi başta olmak üzere 19. yüzyılda yaşanan
tarihsel dönüşümlerle işin kamusal alanı ile evin özel alanı hiç olma-
dığı kadar birbirinden ayrılmıştır.
11
Aydınlanma felsefesinin ve devrimler çağının ikiyüzlülüğü kar-
şısında kadınlar kendi hak arayışı mücadelesine başlamışlardır. İlk
olarak erkeklerle aynı eğitim imkânlarına ve ailede daha iyi bir po-
zisyona kavuşma isteklerini, çalışma, kamu hizmetine girme ve si-
yasi haklara sahip olma talepleri takip etmiştir. 1792’de Mary Woll-
stonecraft Rousseau’nun düşüncelerine karşı feminist teorinin ilk
önemli çalışmalarından olan ‘Kadın Haklarının Savunusu’ eserini
tamamlamıştır. 1790’da Amerikalı Judith Sargent Murrey, ‘Cinsiyetler
Arasındaki Eşitlik Üzerine’ adlı eserini yayınlamıştır. Fransız Devri-
mi sırasında erkeklerle yan yana mücadele eden kadınların devrim
sonrasında toplantı yapmaları, dernek kurmaları yasaklanmış, var
olan kadın kulüpleri de kapatılmıştır. Devrim öncesi eski düzen-
de sahip oldukları haklar bile ellerinden alınmıştır. Bunun üzerine
1791’de Anayasa’nın kabulünden önce tüm kadınlara eşit oy hakkı is-
teyen Olympe de Gouges Kadın Hakları Beyannamesini hazırlamış-
tır. 1793’te Gouges “Madem ki kadına giyotine çıkma hakkı veriliyor,
öyleyse kürsüye çıkma hakkı da verilmelidir” iddiasını savunmuştur.
Bunun üzerine oybirliği ile giyotine çıkma hakkını kazanmıştır!
12
Te-
mel doğal haklar doktrinini kadınlara uyarlayan Gouges’dan sonra-
ki girişim Amerika’da Elisabeth Cady Stanton tarafından hazırlanan
ve Seneca Falls Kongresi sonucunda 1848’de New York’ta yayınlanan
Duygular Bildirgesi’dir. Radikal bir belge olarak kabul edilen bildirge
Amerikan Bağımsızlık Bildirgesinin metninin üzerine kelime kelime
11
Öztürk, s. 40-41; Çakır, s. 57; Donovan, s. 25; Güriz, s. 45.
12
Çakır, s. 56; Donovan, s. 21; Güriz, s. 27; Berktay, s. 40; Gül Akyılmaz, İslam ve Os-
manlı Hukukunda Kadının Statüsü, Göksu Ofset-Matbaa-Mücellithane, Konya,
2000, s. 3-4; Öztürk, s. 54-55.