152 / 521
TBB Dergisi 2011 (96)
Selda ÇAĞLAR
151
Sözleşme adı itibarıyla “haklar” a yönelik bir sözleşme izlenimi
vermekle birlikte, içerik olarak engellilik olgusunu çağdaş insan hak-
ları anlayışıyla yorumlayan ve Birleşmiş Milletler (BM)’in diğer sözleş-
melerinde yer alan insan haklarını, engellilerin ihtiyaçlarına uyarlama
amacını güden bir insan hakları belgesidir. Bu ön kabule uygun bir
dil ve terminolojiyle kaleme alınan Sözleşme’de, yıllardır engelliliğin
kişiye sımsıkı bağlı bir sakatlık, bozukluk ya da hastalık olarak ele
alınmasının engellilerin insan haklarının korunmasına ve yerine geti-
rilmesine ket vurduğu, engelliliğin tıbbi tedavi ve rehabilitasyonla gi-
derilmesi veya hafifletilmesinin sorunların çözümüne yetmediği, hak
ihlallerinin bu yöntemlerle aşılamadığı, asıl sorunun engelliliğe dayalı
ayrımcılık ve engelsizlere göre yapılandırılan fiziksel ve sosyal çevre-
den kaynaklandığı her fırsatta dile getirilmiştir. Bu nedenle Sözleşme,
çok geniş bir içerikle tanımladığı ayrımcılığı yasaklamanın ötesinde
önleyici ve giderici parametreleri de sıralayarak, devletler için aktif ve
olumlu eylem yükümlülüğünü ön plana çıkarmıştır.
Bu anlamda, Sözleşmeye taraf olan Türkiye’yi ayrımcılıkla müca-
delede hangi yükümlülüklerin beklediği, uyum çalışmaları çerçevesin-
de yapılan ve yapılması gereken yasal, idari, yargısal ve diğer önlem-
lerden ne anlaşılması gerektiği konusu önem kazanmaktadır. Fakat,
konuyu Türkiye’nin yükümlülüklerine getirmeden önce, Engelli Hak-
ları Sözleşmesi’nin ayrımcılık olgusunu nasıl ele aldığı, ayrımcılık ya-
sağını ne şekilde değerlendirdiği konuları üzerinde durulmalıdır.
I. AYRIMCILIK VE AYRIMCILIĞI ÖNLEME
Engelli Hakları Sözleşmesi, tek başına ne salt ayrımcılık yasağı
sözleşmesidir, ne de doğrudan temel hak ve özgürlükler üzerine ku-
rulmuştur. Her iki türün özelliklerini taşıyan, ‘hibrit’ bir sözleşmedir.
Ancak, hak ve özgürlüklerin engelliliğe dayalı ayrımcılığın önlenme-
si koşuluna bağlı olarak gerçekleşebileceği inancı, Sözleşme metninin
her noktasına sindirilmiştir. Ayrımcılık karşıtlığı, moral değerlerin
açıklandığı Giriş bölümünde, Genel İlkeler, Genel Yükümlülükler
gibi genel esaslarda ve münferit hak ve özgürlüklere ilişkin pek çok
hükümde tekrarlanmış ve içeriği açıklanmıştır.
8
Sözleşme, engellili-
8
A/HRC/10/48, 26 January 2009, s.12