153 / 521
Engelli Hakları Sözleşmesi’nde Ayrımcılık Yasağı ve Türkiye’nin Uyum Sorunu
152
ğe dayalı ayrımcılığı da tanımlamıştır. Buna göre ayrımcılık, “..siyasi,
ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alanda-
ki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri ile eşit biçimde
kullanılması veya bunlardan yararlanılması imkanını ortadan kaldı-
ran veya bunu engelleyen her türlü ayrımın, dışlamanın veya kısıtla-
manın engelliliğe dayalı olarak yapılmasıdır.” Aynı hükümle makul
uyumlaştırmanın (reasonable accommodation)
9
yapılmaması da ay-
rımcılık kabul edilmiştir (m.2). “Ürünlerin, çevrenin, programların ve
hizmetlerin özel bir ek tasarıma veya düzenlemeye gerek duyulmak-
sızın, mümkün olduğunca herkes tarafından kullanılabilecek şekilde
tasarlanması..” olarak tanımlanan ‘evrensel tasarım’, engelliliğe dayalı
ayrımcılık tanımı içinde yer almamakla birlikte, ‘ayrımcılık’ ve ‘makul
düzenleme’ tanımlarının altında yapılan düzenlemeyle ayrımcılık ya-
sağının tamamlayıcı bir unsuru olarak değerlendirilmiştir.
Sözleşme’nin tasarı aşamasında en yoğun tartışma, ayrımcılığın
ne olduğu/olmadığı üzerine gerçekleşmiştir. Tanımda kullanılacak
kelime ve terimlerin ne tür bir dili (negatif ve/veya nötr) ifade etmesi
gerektiği, ayrımcılık eylemlerinin gerçekleştirilme biçimlerine (açık-
kapalı, kasıtlı-kasıtsız, aktif-pasif, doğrudan-dolaylı) yer verilip ve-
rilmeyeceği çeşitli teklifler üzerinden değerlendirilmiştir.
10
Doğrudan
ayrımcılık (direct discrimination) ile dolaylı ayrımcılık (indirect disc-
rimination) arasındaki farka
11
ilişkin görüş ayrılıkları yaşanmamış,
12
resmi kurumların uygulamalarıyla yasal düzenlemelerden, toplumsal
ve kültürel yaşam normlarından kaynaklanan ya da fiili durum (de
9
Makul uyumlaştırma (makul düzenleme) Sözleşme’nin 2. maddesinde “en-
gellilerin tüm insan haklarını ve temel özgürlüklerini diğerleriyle eşit şekilde
kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak üzere somut durumda
ihtiyaç duyulan, ölçüsüz veya aşırı bir yük getirmeyen, gerekli ve uygun değişiklik
ve uyarlamalar” olarak tanımlanmıştır.
10
Eşitlik- ayrımcılık yasağı madde tartışmaları için bkz. UN Enable Daily Summary
related to Draft Article 7- Equality and non-discrimination, Volume 3, #1, Janu-
ary 5, 2004; UN Enable Contribution by Goverments, Europen Union Proposed
Modifications to Draft Article 7- Equality and non -discrimination; Comments on
the draft text, Draft Article 7- Equality and non-discrimination
11
Oran Doyle, “Direct Discrimination, Indirect Discrimination and Autonomy”,
Ox
ford Journal of Legal Studies
, 2007, 23(3), s.537-553, Kevin Kitching (Ed.),
Non-Dis
crimination in International Law A Handbook for Practitioners,
INTERRIGHS, January
2005, s.20-22
12
UN Enable Daily Summary related to Draft Article 7- Equality and non-discrimi-
nation, Volume 3, #1, January 5, 2004, s.15