52 / 521
TBB Dergisi 2011 (96)
Sançar Sefer SÜER
51
lında, çoğulcu toplumu oluşturan gruplardan yalnızca bir tanesi olan
siyasi partiler, kadro ve örgüt bakımından daha geniş olmaları, he-
men hemen bütün toplum ve devleti ilgilendiren bir siyasal programa
dayanmaları ve doğrudan siyasi iktidarı ele geçirmeyi amaçlamaları
bakımından diğer gruplardan ayrılmakta ve ifa ettikleri işlevleri bakı-
mından da vazgeçilmez hale gelmektedir
5
.
Çağdaş rejimler için önemini açıkladığımız siyasi partiler, kısaca
“halkın desteğini sağlamak suretiyle devlet mekanizmasının kontrolünü ele
geçirmeye veya sürdürmeye çalışan, sürekli ve istikrarlı bir örgüte sahip siya
sal topluluklar”
olarak tanımlanmaktadır
6
. Bu çerçevede, siyasi partiler,
siyasal katılma, menfaatlerin birleştirilmesi, siyasal devşirme, devlet
yönetimi gibi işlevleri yerine getirmektedirler.
Bu durum, siyasi partilerin, çeşitli yönlerden tasnifini de gerekli kıl-
mıştır. Esasen siyasi parti sistemleriyle ilgili teorik çalışmalar da, ancak
20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Bu çalışmalara örnek olarak, Mic-
hels ve Ostrogorsky’nin eserleri verilmektedir. Ancak, adı geçen yazar-
ların çalışmalarından sonra, yarım yüzyıla yakın benzeri bir eser ortaya
konulmadığı ve bu eserlerin teknik anlamda birer teori denemesi olma-
dığı, bir siyasi parti sistemi teorisine yönelik ilk çalışmanın Duverger’nin
Siyasal Partiler isimli kitabında yer aldığı da ifade edilmektedir
7
.
Duverger’ye göre, siyasi partiler, kadro
(cadre)
ve kütle
(mass)
partileri olarak iki temel kategoride incelenmektedir
8
. Bunlar arasın-
daki ayrım üye sayılarına dayanmaz, büyüklük değil yapı farkı söz
konusudur. Kütle partileri için üye devşirme, siyasal ve mali yönden
1993, s.65 (ÖZBUDUN, Anayasa Hukuku olarak anılacaktır).
5
KAPANİ, Münci,
Kamu Hürriyetleri
, Yedinci Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1993,
s.272-273.
6
ÖZBUDUN, Ergun,
Siyasal Partiler,
İkinci Bası, AÜHF Yayınları No. 409, Sevinç
Matbaası, Ankara, 1977, s.4 (ÖZBUDUN, Siyasal Partiler olarak anılacaktır).
Ancak, öğretide farklı birçok parti tanımı bulunmakta olup, tek-partinin siyasi
parti sayılıp sayılmaması, örgütsel ve yapısal özellikler, devlet mekanizmasının
kontrolünü ele geçirme yöntemleri gibi esaslı noktalarda ayrımlar mevcuttur. Bkz.
ÖZBUDUN, Siyasal Partiler, s. 2-4. Farklı tanım örnekleri için bkz. MUTLU, Ozan,
1982Anayasası ve Siyasal Partiler Kanunu’na Göre Parti İçi Demokrasi,
yayımlanmamış
yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008,
s. 3-4.
7
ÖZBUDUN, Ergun,
“M.Duverger’in ‘Siyasal Partiler’i ve Siyasal Partilerin
İncelenmesinde Bazı Metodolojik Problemler”
,
AÜHF Dergisi,
C.XXI, y.1964, S.1-4,
s.24-25.
8
DUVERGER, s. 106-108.