174 / 465
TBB Dergisi 2011 (97)
Ş. Cankat TAŞKIN
173
I. BÖLÜM
1982 Anayasası’ndan Önce Türk Anayasa Mahkemesi
Genel Olarak
Çalışmamızın bu kısmında 1961 Anayasası dömeninde Türk Ana-
yasa Mahkemesi'nin yapılanması ve oluşumu üzerinde durulacak; bu
bağlamda dünyada ve Türkiye'de anayasa mahkemelerinin ortaya çı-
kış süreciyle varoluş nedenlerine kısaca değinilecektir.
1) Anayasa Yargısının Tarihi Gelişimi ve 1961 Anayasası
Öncesindeki Durum
1961 Anayasasından önce Türk Anayasası’nda yasamanın yargı-
sal denetimi söz konusu değildi. 1921 ve 1924 Anayasaları Anayasa
Mahkemesi’ne yer vermemiştir
1
. 1924 Anayasası’nda kanunların ana-
yasaya aykırı olamayacağına dair düzenleme mevcuttu
2
. Ancak buna
rağmen, uygulamada yasa koyucu anayasaya aykırı pek çok yasayı
kabul etmekten çekinmemiştir
3
.
Bu dönemdeki anlayış, kanunların anayasaya uygunluğunu ancak
meclisin denetleyebileceği yönündeydi
4
. Zira anayasada mahkemele-
rin kanunların anayasaya uygunluğunu denetleyebileceğine yönelik
bir hüküm de yoktu
5
. Ayrıca bu dönemde, kanunların anayasaya uy-
1
Akyalçın, Ahmet;
“Anayasa Mahkemesinde Yürürlüğün Durdurulması”,
AYD,
Yıl:2006, S: 23, s. 45
2
1924 AY md 103:
“Anayasanın hiçbir maddesi hiçbir sebep ve bahane ile savsanamaz ve
işlerlikten alıkonamaz. Hiçbir kanun anayasaya aykırı olamaz.”
(Batum, Süheyl/ Yüz-
başıoğlu, Necmi;
Anayasa Hukukunun Temel Metinleri,
Beta Yayıncılık, İstanbul
1997, s. 103)
3
Daver, Bülent;
“Anayasa Mahkemesi Yargıcı”
, AYD, Yıl 1986, C:3, S: 27, s. 14
4
Akyalçın,
a.g.m, s. 45. Bu dönemde, yasaların Anayasaya aykırılığının tespiti için
yasalar daha tasarı aşamasındayken, bu denetimi yapacak olan yetkili encümenler
(komisyonlar) kurulması öngörülmüştü. (Ergül, Ozan;
Yeni Kurumsalcı Yaklaşımla
Türk Anayasa Mahkemesi ve Demokrasi,
Adalet Yayınevi, Ankara 2007,s.157).
“Teşri uzvu tek meclisten ibaret olsa bile, bu gibi meclislerde teşkil edilen komisyonlar da
ihtisas erbabından müteşekkil olup kendilerine havale edilen kanun tasarısı (lâyıha) veya
tekliflerini ilk önce Anayasaya uygunluk bakımından tetkik ederler. Anayasaya aykırılık
görülürse tanzim edecekleri mazbatalarda bu hususu belirterek Meclis Umumi Hey’etini
ikaz ederler.”
(Kubalı, Hüseyin Nail;
Esas Teşkilat Hukuku Dersleri,
Ankara 1964,
s.188). Teziç, Erdoğan;
Anayasa Hukuku (Genel Esaslar)
, Beta Yayınevi, İstanbul
1998, s.175; Memiş, Emin;
Türkiye’de Anayasa Gelişimleri Eğrisi (1808-2005), Anayasa
Hukuku Ders Notları,
Filiz Kitabevi, İstanbul 2005, s.421
5
Öden, Merih;
“Cumhuriyetin 75. yıldönümünde Anayasa Yargısı”
, AÜHFD, Yıl 1999,
S: 1-4, s. 25