180 / 465
TBB Dergisi 2011 (97)
Ş. Cankat TAŞKIN
179
Nitekim, ABD’de Federal Yüksek Mahkeme (FYM: Supreme Co-
urt) aslında kendi başına bir anayasa mahkemesi olarak çalışmaz.
Yüksek mahkemenin asli görevi, üye federe devletlerin birbirleriyle
veya federe devletlerin federal devletle olan uyuşmazlıklarını karara
bağlamaktır. Ancak, süreç içerisinde, verdiği kararlarla FYM adeta bir
anayasa mahkemesi işlevi de üstlenmiştir
38
.
Ancak Türkiye’de 1961 AY döneminde her ne kadar AYM kurul-
muşsa da bazı durumlarda yerel mahkemelere anayasa aykırılık savını
karara bağlama konusunda, kısıtlı da olsa, bir yetki tanınmaktaydı
39
.
Buna göre, 1961 Anayasası’nın 151/son maddesinde yerel mahkeme-
lere sınırlı da olsa anayasallık denetimi yapma yetkisi tanınmıştı
40
. Adı
geçen maddede 20.09.1971 tarihinde değişiklik yapılmış ve bir kanunun
anayasaya aykırı olduğu kanaatine varan yerel yargıcın önce sorunu
bekletici mesele olarak Anayasa Mahkemesi’ne göndereceği, buradan
6 ay içinde yanıt gelmezse davayı anayasaya aykırılık açısından kendi
kanısına göre çözüme bağlayacağı hüküm altına alınmıştı. Buradan da
1961 AY döneminde, yerel mahkemelerin çok sınırlı da olsa anayasallık
denetimi yapabildiği ve bu nedenle aslında 1961 sisteminin
“kendine
özgü bir merkezileşmiş sistem”
olduğunu söylemek yanlış olmaz.
2) 1961 Anayasası Döneminde Anayasa Mahkemesi
Türk Anayasa Mahkemesi ilk kez 1961 Anayasası ile hukuk sis-
temimize girmiş ve 22.4.1962 tarih, 44 sayılı kuruluş kanununun
25.4.1962 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanması ile kurulmuştur
41
.
İsviçre’de anayasa yargısı da bu sisteme örnek verilebilir. Orada, anayasallık de-
netimini İsviçre Federal Mahkemesi yapmaktadır. Diğer örnekler ise Kolombiya,
Küba, Venezuella,Haiti olarak gösterilebilir (bkz Kubalı, a.g.e,s. 190,191)
38
Schefold/Yazman
,
a.g.m, s. 108, aynı yönde Balcı, a.g.m, s.4
39
Memiş
,
a.g.e, s. 422
40
20.09.1971 tarih ve 1488 sayılı kanunla değişik 151.madde:
“(1) Bir davaya bakmakta
olan mahkeme, uygulanacak bir kanunun hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya ta-
raflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa
mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır. (2) Mahkeme, anaya-
saya aykırılık iddiasını ciddi görmezse bu iddia, temyiz merciince esas hükümle birlikte
karara bağlanır. (3) Anayasa mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere altı
ay içinde kararını verir ve açıklar.
(4) Bu süre içinde karar verilmezse, mahkeme,
Anayasa’ya aykırılık iddiasını, kendi kanısına göre çözümleyerek davayı yürü-
tür.
Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar
gelirse, mahkemeler buna uymak zorundadır.”
(Batum/Yüzbaşıoğlu, a.g.e, s.82)
41
Aliefendioğlu, Yılmaz;
Anayasa Yargısı ve Türk AnayasaMahkemesi,
Yetkin Yayınları,
Ankara 1996, s.211