TBB Dergisi 98. Sayı

Dünü, Bugünü ve Yarınıyla Vergilendirme Yetkisinin Hukuksal Perspektifi

126

II. TARİHİ GELİŞİM

İlk insan topluluklarından bu yana vergi adı altında olmasa da sı-

nırlı bir şekilde mevcut olan vergi uygulamaları zamanla çeşitlenmiş

ve geliştirilmiştir. İlk büyük devletlerin vergilendirme yönündeki faa-

liyetlerinin izleri halen görülmektedir.

Otoritelerin elindeki, vatanda-

şın yaşayışına en kolay etki eden yetkilerden biri olan vergilendirme

yetkisinin, belirli kurallar dahilinde kullanılması ve çerçevesinin çizil-

mesi için tarih boyunca büyük mücadeleler verilmiştir.

İlk uygarlıkların oluştuğu dönemde verginin tek savunmasının

devlet egemenliği olduğunu, henüz hukuki bir temellendirmeden

uzak olduğunu söylemek yanlış olmaz. Pek çok kaynakta da vergi-

nin hukuki açıklık kazandığı ilk dönemin Roma İmparatorluğu oldu-

ğu belirtilmektedir. Ancak çok gelişmiş bir vergi sistemi olan Roma

İmparatorluğu’nun çöküşüyle vergileme alanında keyfi uygulamalar

azami oranda artmıştır.

Tarihteki ilk büyük demokrasi mücadeleleri vergilendirme yetkisi-

ne karşı gerçekleşmiştir ve bu mücadelelerin önemli bir sonucu dev-

letin söz konusu egemenliğinin yasal düzenlemelerle sınırlandırılması

olmuştur. Tüm dünya demokrasileri açısından şekillendirici rol oyna-

yan 1215 yılında ilan edilen Magna Carta Libertatum kralın vergilen-

dirme hakkına bir sınır çekmek adına verilen tepkilerin en önemli ce-

vabıdır ve mükellef hakları ve hukukunun başlangıcıdır

. Özgürlükleri

belirlemekten çok toplum güçleri arasında bir denge kuran bu fermanı

önemli kılan hususlar ilk kez böyle bir sınırlamanın meydana gelmesi

ve temsilsiz vergi olmaz ilkesine ilk adımın atılmasıdır. Ancak Magna

Carta Libertatum’un fiiliyatta etkin olamamasından dolayı 1628 tarihli

Haklar Dilekçesi (Petition Of Rights) ve 1689 tarihli Haklar Kanunu (Bill

Of Rights) devam eden mücadeleler sonucu ulaşılan önemli belgelerdir.

Batı’da demokratikleşme kapsamında vatandaşlık hukuku gelişir-

ken, vergilendirme yetkisi de objektif kıstaslara bağlanarak sosyal bir

içerik kazandırılmıştır.

Uluatam/Methibay, s.18.

Akyazan Ahmet Emrah, Vergilendirme Yetkisinin Türkiye’deki gelişimi, TBB

Dergisi, 2009, S.80, s.1.

Erol Ahmet, Vergi İncelemesi Sırasında Mükellef Hakları-1, Yaklaşım Dergisi,

Mart 2010, S.207, s.17.

Akyazan, s.2.