TBB Dergisi 99. Sayı

Kuralların Kuralı: Anayasanın Hukuki Boyutunun Evrensel Serüveni

166

GİRİŞ

Anayasa hukuku bir yana, hukukun dahi sınırlarını aşmış bir

kavram olarak anayasa, Yeni Çağ’dan bugüne, özellikle de siyasi ge-

lenekleri bütünüyle kurumsallaşamamış hukuk düzenlerine sahip

ülkelerde, dinmeyen tartışmaların odağında yer almıştır. Siyasal ikti-

darın sınırlandırılmasından en üst hukuki düzenleme oluşuna, devlet

kavramıyla ilişkisinden meşruiyet sağlayıcı özelliğine kadar geniş bir

fikir yelpazesinde gezinen anayasanın konumunu tespit etmenin ko-

lay olmadığı takdir edilebilir. Tabii, ‘anayasanın sadece anayasadan

ibaret olmaması’, gerçeklik payı yüksek bir klişe niteliğiyle araştırma-

cının önünde dururken kitaplara ve sonunda kaleme sarılmamak elde

değildir.

Hiçbir kavram kendiliğinden düşünce evreninde var olamaz; ke-

limelerin ifade gücüne ihtiyaç duyar. Kelimeler olmadan kavramlar

üzerine düşünülemez. Anayasa bir kavram olduğu gibi bir kelimedir

Fakat münhasıran ‘kavram olan anayasa’yı inceleyebilmek için dil

tartışmasına girmemekte yarar vardır. Diğer bir deyişle, kavram olan

anayasa, kelime olan anayasadan koparılmalıdır.

Bir kavrama ‘hukuki’ açıdan bakmak, o kavramı kendiliğinden

düzenli, sonuç odaklı ve ‘mevzun’ bir boyut kazandırır; bağlayıcılı-

ğını meydana çıkarır. Anayasayı bir hukuki kavram olarak ele alırken

diğer düzenleyici hukuki işlemler ile karşılaştırmak, benzerlerinden

ayırabilmek, hakkını teslim etmek için gereklidir. Fakat anayasa bir

yönüyle uç bir kavramdır; düzenlemelerin düzenlemesi, kuralların

kuralıdır. Zaten sorun bu özelliğinden doğmaktadır. Her normun sa-

hip olmak istediği meşruiyet ihtiyacı kuşkusuz onun için de geçerlidir.

Bu tartışma ise hukuk araştırmacısını ister istemez doğal hukuk anla-

yışına, hukukun başlangıcına götürür. Tartışma, gelinen genel kamu

hukuku sahasının imkânlarıyla yetinmez; daha sonra siyaset bilimi ile

sosyolojiye doğru sürükler. Fakat sürüklenişe bir yerde son vermek

lazımdır; aksi halde kavramlar silsilesinin kaybolma/bozulma tehli-

kesiyle yüz yüze gelinir. Ne var ki, hukuki olanı hukuki olmayandan

ayırmak, hele konu anayasa ise, hiç de basit değildir. Üstelik ayırıcı

Anayasa kelimesi hakkında etimolojik-hukuki bir inceleme için bkz: Turinay,

Faruk Y.,

“Bir Kelime Olarak Anayasanın Tarihsel Yolculuğu Üzerine Düşünceler”

Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Temmuz-Ağustos 2011, s.269-312