171 / 521
Kuralların Kuralı: Anayasanın Hukuki Boyutunun Evrensel Serüveni
170
yerde rıza ilkesini benimsediği bilinmektedir. Anayasanın konusu yö-
netenler ile yönetilenler arasındaki ilişkiyi de kapsadığına göre, meş-
ruiyet ihtiyacı kaçınılmaz surette depreşecektir.
Anayasanın hukuki yönünü, birey, her zaman hissetmez. Ancak,
Anayasa Mahkemesi kendini doğrudan ve dolayısıyla ilgilendiren
bir karar verdiğinde, bir ceza mahkemesi tarafından anayasal ilke-
lere atıfta bulunarak serbest bırakılma kararı yüzüne okunduğunda
ya da bireysel başvuru yolunu kullanarak bir hakkını korumayı ba-
şardığında ve bu gibi somut gelişmeler sayesinde hissedebilir. Teziç
de anayasanın hukuki ve siyasi niteliğini isabetle ayrıştırır. Ona göre,
“anayasa”
nın biri hukuki öteki de siyasi olmak üzere iki anlamı vardır.
Anayasa yalnızca bir devletin hukuki statüsü olmayıp, aynı zamanda
devlet içinde siyasi iktidarı ve toplum içinde de devlet iktidarını sınır-
layan bir belgedir
13
. Teziç’in değindiği
“devletin hukuki statüsü”
anaya-
sanın hukuki niteliğini ifade etmekteyken, hem genel ölçekte devlet
iktidarının hem dar ölçekte siyasi iktidarının sınırlanması anayasanın
siyasi niteliğinin bir başka ifadesidir. Anayasanın devlet iktidarını sı-
nırlayan, kişi haklarını güvenceye alan bir belge olması, aynı zamanda
bir siyasi tercihi de yansıtır. 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Beyanna-
mesinin 16. maddesindeki
“insan haklarının sağlanmadığı ve kuvvetler
ayrılığının belirlenmediği bir toplumda anayasa yoktur”
ilkesi, anayasanın
siyasi niteliğini ortaya koymaktadır. İşte anayasanın bu siyasi niteliği-
dir ki,
“anayasal devlet”
ile
“anayasalı devlet”
i birbirinden ayırır. Çünkü
tanımı gereği, her devletin bir anayasası vardır ama rejimi anayasal
olmayabilir
14
. Gözler ise, siyasi-hukuki kavram ayrımına girmeksizin
anayasayı fiziki ortamından ayırdıktan sonra, soyut düzlemde, sadece
bir hukuk kavramı olarak inceler
15
.
Thomas
’ın deyimiyle, anayasa, bir ülkedeki yazılı kurallar toplu-
luğudur; öyle ki, hükümetin halk için yapması gerekenleri, halkın da
hükümet için yapması gerekenleri söyler. Muhtemelen, hükümetin
yapmaması gerekenleri de belirtir
16
. Dünyada hemen her milletin bir
13
Teziç, Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, 2009, s.4
14
Loc.cit.
15
“Anayasanın Tanımlanması Sorunu: Hangi Anayasa”
bölümünde Gözler’in bu
konudaki görüşlerine yer verilmiştir.
16
William David Thomas, What Is A Constitution?, Gareth Stevens Publishing,
2008, s.6