265 / 477
Türk Vergi Sisteminde Yoklama ve Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi
264
Yaygın ve yoğun vergi denetimin amacı
32
; vergi ziyaı ile ilgili delil
ve izler ortadan kalkmadan, anında yapılacak denetimlerle, vergiyi do-
ğuran olayın gerçek yönüyle kayıtlar arasında bağlantı kurularak ver-
gi ziyaına neden olacak suçların zamanında önlenmesidir
33
. Bir başka
ifadeyle yaygın ve yoğun vergi denetimleri, vergiyle ilgili olayların za-
manında kavranması, belge düzeninin yerleşmesi ve sağlıklı bir şekil-
de işlemesi, vergi kayıp ve kaçağının önlenmesi ve mükellefleri eğite-
rek yapılabilecek hataların önüne geçilmesi amacıyla yapılmaktadır
34
.
Yaygın ve yoğun vergi denetiminin diğer amaçları ise; ekonomik delil
sistemine işlerlik kazandırmak, vergi incelemelerini mükellefin defter
ve belgeleri ile sınırlı kalmaktan kurtarmak, mal, hizmet ve nakit ha-
reketlerinin tümü için belge düzenlenmesini ve düzenlenen belgelerin
yasal defterlere kaydını sağlamak, mükellefiyet ile ilgili olayları, ka-
yıtları ve konuları araştırmak suretiyle vergilendirme ile ilgili olayları
anında saptamak, şeklinde sayılabilir
35
.
Yaygın ve yoğun vergi denetimi, mükellefleri belge düzenine uy-
maya zorlayarak, vergi incelemelerinin daha sağlıklı yapılması için
son derece önemli bir yöntemdir. Çünkü özellikle belge düzeninin
tam olarak yerleşmediği ülkemizde ticari işlemler genellikle kayıt dışı
32
Uygulamada ‘kayıt nizamı ve belge düzeni’, ‘kayıt nizamı kontrolü’, ‘cari dene-
tim’, ‘anında yapılan denetim’, ‘vergi kontrolü’, ‘maddi kontrol’ veya ‘yüzeysel
denetim’ olarak da adlandırılan, yaygın ve yoğun vergi denetiminin amacı, vergi-
yi doğuran olayın gerçek yönü ile kayıtlar arasında bağlantı kurarak vergi kaybına
yol açacak suçların zamanında önlenmesi olarak belirtilebilir. Bir diğer anlatımla,
yaygın ve yoğun vergi denetimi vergi ile ilgili olayların zamanında kavranması,
belge düzeninin yerleşmesi ve sağlıklı bir şekilde işlemesi, vergi kayıp ve kaçağı-
nın önlenmesi ve yapılabilecek hataların önüne geçilmesi (bu durum mükellefleri
eğiterek mümkün olabilecektir) amacıyla yapılmaktadır. Dolayısıyla bu denetim
şekli bir anlamda vergi idaresinin mükellefe yardım şeklinde algılanmakta ve mü-
kelleflerin ileride daha ağır cezalarla karşı karşıya kalması olasılığı büyük ölçüde
bertaraf edilmekte ve asıl amacına da ulaşmayı planlamaktadır. (TEKİN/ÇELİK-
KAYA, s. 117; KAYA Ömer, “
Vergilemede Yoklama İşlemleri – 2
”, Maliye ve Sigorta
Yorumları Dergisi, Kasım 1999, S. 307, s. 75)
33
ŞEKER H. Nezih, , Hukuksal Yapısıyla Vergi İncelemesi, İstanbul 1994, s. 26; KA-
ZICI Sami, “
Vergi Kaçakçılığına Teorik Yaklaşım Türkiye’de Vergi Denetimi ve Vergi
İstihbarat Arşivi Uygulaması
”, Vergi Dünyası Dergisi, S. 146, s. 25
34
Bazı yazarlara göre; yaygın ve yoğun vergi denetiminin amaçlarının, vergi ince-
lemesi amaçlarından ayrılan yönü olarak, vergi incelemesinde sonradan, önceki
işlem ve olaylara yönelik bir denetimle, beyanların gerçeğe uygun verilmesi için,
yükümlüler üzerinde caydırıcı etki sağlamak iken, yaygın ve yoğun vergi deneti-
minde ise vergi denetimlerindeki amaç, dönem kapanmasını beklemeden bu etki-
yi hissettirmektir. (ŞEKER, s. 43)
35
KAZICI, s. 25