99 / 537
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Din ve Vicdan Özgürlüğü
98
II. 1. d. Sınırlamanın orantılı olması
Sınırlamanın orantılı olması kriteri Sözleşme’de açık olarak belir-
tilmemişse de, AİHM içtihatlarında,
demokratik bir toplumda gereklilik
şartı kapsamında uygulanan, önemli ve vazgeçilmez ilkelerden birisi-
dir. Burada Mahkeme belirli bir kısıtlamanın denetlenmesinde, olayı
bir bütün olarak ele almakta ve kısıtlama ile elde edilmek istenen amaç
arasında bir orantı olup olmadığını incelemektedir. Bu incelemede,
elde edilmek istenen amaç ile yaptırımın şiddeti ve niteliği arasında
da orantılılık gözetilmektedir. Eğer meşru bir amaca ulaşmak için kul-
lanılan araçlar ile ulaşılmak istenen amaç arasında makul bir orantı
yoksa bu aracın kullanılması, başka bir deyişle şikayete konu olan iş-
lem Sözleşme’ye aykırı addedilecektir.
II. 2. Sınırlama Nedenlerinin Uygulanmasında Devletlerin Takdir
Yetkisi “
margin of appreciation
”
AİHM birçok kararında Sözleşme mekanizmasının rolünün te-
mel olarak ikincil olduğunu, ulusal yetkililerin prensip olarak, ye-
rel koşulları ve gereksinimleri, uluslararası bir mahkemeye göre çok
daha iyi bir şekilde değerlendirme konumunda olduğunu belirtmiş
ve Sözleşme ile korunan herhangi bir hak ve özgürlüğe müdahale için
zorunluluğun
ilk değerlendirmesini/takdirini ulusal yetkililere bırak-
mıştır. Bu takdir payı, hem yasayı hem de yasayı uygulayan kararları
kapsayan Avrupa denetimi ile beraber hareket eder. Mahkeme’nin
görevi, ulusal düzeyde alınan önlemlerin, ilke olarak haklı ve oran-
tılı olup olmadığını belirlemektir Kısacası değerlendirmenin sınırı
ulusal merciler tarafından çizilmekte, ancak bu mercilerin kararının
Sözleşme koşullarına uygunluğunu inceleme yetkisi ise AİHM’ne ait
olmaktadır.
34
9. maddenin 2. fıkrasında öngörülen genel sınırlama nedenleri-
nin uygulan-ması esnasında, Mahkeme’nin her üye ülkenin kendine
34 Bknz. AİHM’nin 7 Aralık 1976 tarihli,
Handyside . /. Birleşik Krallık
davasındaki ka-
rarı, Başvuru no. 5493/72, Seri A/24, par. 100; AİHM’nin 8 Temmuz 2003 tarihli,
Hatton ve Diğerleri . /. Birleşik Krallık
davasındaki kararı, Başvuru no. 36022/97,
AİHM 2003-VIII; AİHM’nin 26 Eylül 1996 tarihli,
Manoussakis ve Diğerleri . /. Yuna-
nistan
davasındaki kararı, Başvuru no. 18748/91, Hükümler ve Kararlar Raporları
1996 - IV, S. 1362 – 1364; AİHM’nin 24 Şubat 1994 tarihli,
Casado Coca . /. İspanya
davasındaki kararı, Başvuru no. 15450/89, A 285.