249 / 465
Türk Medenî Kanunu’nun 40’ıncı Maddesi Kapsamında Cinsiyet Değişikliği ve Hukukî Sonuçları
248
çirmiş olan bir ses sanatçısının
5
, bu değişikliği nüfus siciline yansıt-
mak istemesi nedeniyle açtığı davaların Yargıtay’ın önüne gelmesi ve
Yargıtay’ın bu hususta görüşünü açıklamasıyla öğretide tartışma ko-
nusu olmuştur. Yargıtay, 3444 sayılı Kanun’la eski Medenî Kanun’da
yapılan değişiklikten önce, cinsiyet değişikliği ameliyatı geçiren kişile-
rin nüfus kayıtlarının yeni cinsiyetlerine uygun olacak şekilde değişti-
rilmesi taleplerini, mevcut yasal düzenlemelerin iradî şekilde cinsiyet
değişikliğine izin vermediği gerekçesiyle, reddetmekteydi. Yargıtay
hermafroditler (çift cinsiyetli olanlar) dışındaki kişilerin cinsiyet de-
ğiştirmelerini asla kabul edilemez buluyordu.
6
Kanunkoyucu, uygulamada ve öğretide mevcut olan tartışmala-
rı dikkate alarak, 1988 yılında transseksüellerin durumunu düzenle-
meye yönelik bir adım atmıştır. 743 sayılı Türk Kanunu Medenîsi’nin
29’uncu maddesine eklenen bir fıkrayla, cinsiyet değişikliği ameliyat-
larının asgarî sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi halinde, mah-
kemenin, nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına hükmetme-
si kabul edilmiştir. Söz konusu düzenlemeye göre, bu konuda açılacak
davalarda, cinsiyet değiştiren kişi evliyse, eşine de husumet yöneltilir
ve aynı mahkeme varsa ortak çocukların velâyetinin kime verileceğini
de tayin eder. Cinsiyet değişikliği kararının kesinleştiği tarihte evli-
lik kendiliğinden son bulur. Medenî Kanun’da yapılan bu değişiklik,
transseksüellerin şahsî hal sicillerinin değiştirilebilmesine hukuken
imkân tanınmış olmakla birlikte, cinsiyet değiştirme ameliyatının şart-
larını ve esaslarını belirleme bakımından yetersiz ve bir takım sakınca-
ları bertaraf etmekten uzak olduğu gerekçesiyle eleştirilmiştir.
7
5
Bülent Ersoy Davası. Bu dava hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. WILL, Michael R./
ÖZTAN, Bilge, “Hukukun Sebebiyet Verdiği Bir Acı –Transseksüellerin Hukukî
Durumu-“, AHFD., C. 43, Sy. 1-4, 1993, s. 229 vd.; KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, s.
41 vd.
6
Y. 2. HD., 27.03.1986 T., 651 E., 3256 K. (WILL/ÖZTAN, s. 230); 21.01.1982 T., 8911
E., 259 K. (YKD. 1982, Sy. 3, s. 323 vd.).
7
743 sayılı TKM’nin 29/II’nci maddesi hakkındaki değerlendirmeler ve eleştiriler
için bkz. WILL/ÖZTAN, s. 238 vd.; GÜVEN, s. 57 vd.; ZEVKLİLER, Aydın,
“Medenî Kanun ve Cinsiyet Kargaşası”, TBBD., Sy. 2, 1988, s. 259 vd.; DURAL,
Mustafa/ÖĞÜZ, Tufan, Türk Özel Hukuku C. II, Kişiler Hukuku, 11. B., İstanbul,
2011, s. 114 vd.; SAĞLAM, İpek, “Türk Medenî Kanunu Madde 40 Üzerine Bir
Değerlendirme”, AÜEHFD., C. VIII, Sy. 3-4, 2004, s. 456 vd.; TEKİN, s. 105-106;
ZEVKLİLER, Aydın/ACABEY, M. Beşir/GÖKYAYLA, K. Emre, Medenî Hukuk,
6. B., Ankara, 2000, s. 868 vd.; AKINTÜRK, Turgut, Türk Medenî Hukuku, C. II
Aile Hukuku, 11. B., İstanbul, 2008, s. 199-200; HATEMİ, Hüseyin/SEROZAN,