32 / 441
TBB Dergisi 2013 (104)
Süha TANRIVER
31
ilkesiyle, hâkimin tarafsızlığı arasında, sıkı ve organik bir bağ vardır.
Hâkimin yasaklılığı ve reddi kurumları, hâkimin tarafsızlığının ve
dolayısıyla vereceği kararın, objektif bir nitelik taşımasının en önemli
güvencelerinden birisini oluşturur. Hâkimin tarafsızlığı bağlamında
en ufak bir şüphe varsa, tabiî hâkim ilkesi, kendisinden beklenenleri
gerçekleştiremez. Çünkü, tabiî hâkim, sadece, kanunla, yargılanacak
olan uyuşmazlığın gerçekleşmesinden önce, görevi, yetkisi ve izleye-
ceği yargılama usulü tâyin edilmiş bulunan hâkim değil; bunun yanı
sıra, taraflara, aynı zamanda, bağımsızlık, tarafsızlık ve objektiflik ko-
nusunda, güvence sunan hâkim konumundadır
58
.
Usul kanununda, yargı yeri belirlenmesi (merciî tâyini) kurumu-
na ilişkin özel hukukî düzenlemelerin varlığının (HMK m.21-23), tabiî
hâkim ilkesi ile çeliştiği yönünde bir değerlendirmede bulunulması da
mümkün değildir
59
. Çünkü, yargılama faaliyetinin, kesintisiz bir bi-
çimde güven içerisinde icrası ile mahkemenin, tarafsız ve objektif bir
biçimde, adaleti tecelli ettireceği hususunda, taraflarda bir güven duy-
gusunu uyandırabilmesinin temini için, yasal çerçevede, bu kuruma
işlerlik kazandırılması ihtiyacı vardır.
V - Tabiî Hâkim İlkesinin İhlâli Halinde İşlerlik Kazanabilecek
Olan Yaptırımlar
Anayasa’nın 148. maddesinin üçüncü fıkrası ve 6216 sayılı Ana-
yasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında
Kanun’un 45. maddesinin birinci fıkrası uyarınca, kararı veren mahke-
menin teşekkülü, tabiî hâkim ilkesine aykırı bir biçimde gerçekleştiril-
miş ise, ilk olarak, iç hukuk bağlamında tüm olağan kanun yollarının
tüketilmesinden, yani, kararın şeklî anlamda kesinleşmesinden sonra,
Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda (anayasa şikâyetinde) bu-
lunulması mümkündür. Çünkü, tabiî hâkim ilkesinin ihlâli, aynı za-
manda, yargılamaya ilişkin bir temel hak olan adil yargılanma hakkı-
nın ihlâli anlamına gelir
60
. Adil yargılanma hakkı da, anayasanın temel
hak ve özgürlükler kısmında güvence altına alınmış (Anayasa m. 36,
58
Centel N.: Ceza Muhakemesi Hukukunda Hâkimin Tarafsızlığı, İstanbul 1996, s.
34; Centel / Zafer, s. 552; Demircioğlu, s. 70.
59
Centel / Zafer, s. 552, Kunter, s. 146.
60
Özekes, s. 58.