TBB Dergisi 104. Sayı

Tabiî Hâkim İlkesi ve Medenî Yargı

Yargılamanın iadesi ile ilgili olarak, hukukyargısı bağlamında tartı-

şılması gereken diğer bir sorun da, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun

378. maddesinin birinci fıkrasında yer alan düzenlemeden kaynaklan-

maktadır. Çünkü, yargılamanın iadesi istemini inceleyip karara bağla-

yacak olan yargı yeri, kesinleşmiş kararına karşı yargılamanın iadesi

yoluna başvurulmuş olan mahkemedir. Halbûki, kararı vermiş olan

bu mahkemenin oluşumunun, tabiî hâkim ilkesine aykırı bir biçimde

gerçekleştirilmiş olduğu hususu, gerek Anayasa Mahkemesi’ne gerek

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulunulması

üzerine, yani her iki ihtimalde de, bu mahkemelerin vermiş olduğu

kararlarla sabit hale gelmiştir. Dolayısıyla, bu bağlamda, tekrar başa

dönülmüş olacağı için, bir kısır döngü ortaya çıkar. Zira, sözü edilen

halde, yargılama, yine, tabiî hâkim ilkesine aykırı şekilde kuruluşu

gerçekleştirilmiş ya da görevlendirilmiş olan mahkemede yapılmak

zorundadır ve bu durumda, ihlâlin giderilmesini engelleyici bir etki

doğuracaktır

. İhlâlden sonra, yapılacak olan bir değişiklikle, yargı

yerinin oluşumunda, kuruluşu ve görevi itibariyle tabiî hâkim ilkesine

aykırılığın giderilmiş olması, bu kısır döngünün ortadan kalkması so-

nucunu doğurmaz. Zira, yapılacak olan değişiklik, oluşumunda tabiî

hâkim ilkesine aykırılık bulunan yargı yerini, değişikliğin ortaya çık-

masından sonraki evrede işlerlik kazanacak uyuşmazlıklar bakımın-

dan tabiî hâkim ilkesine uygun hale getirir.

Olması gereken hukuk açısından, kararı veren mahkemenin olu-

şumunun, tabiî hâkim ilkesine aykırılık arzettiğinin, bireysel baş-

vuru üzerine Anayasa Mahkemesi’nin veya Avrupa İnsan Hakları

Mahkemesi’nin kararıyla sabit olması halinde, yani her iki olasılıkta

da, -yapılacak olan yasal düzenleme ile, bundan sonra ortaya çıka-

cak uyuşmazlıklarla ilgili yargılamalar bakımından, tabiî hâkim ilkesi

ile ilgili tartışmaların giderilmesi hususu bir yana bırakılacak olursa

- yargılamanın iadesi isteminin, hâlihazırdaki üst derece yargılaması

bağlamında

, karar süresinde temyiz edilmediği için kesinleşmiş ise,

Pekcanıtez – Anayasa Şikâyeti, s. 531.

5235 sayılı Kanun’un geçici 2 nci maddesi uyarınca, bölge adliye mahkemelerinin,

yurt genelinde göreve başlayacakları tarih, henüz Resmî Gazete’de ilân edilme-

diği için, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda yer alan istinafa ilişkin hükümler

fiilen işlerlik kazanamamıştır. 6217 sayılı Yargı Hizmetlerinin Hızlandırılması ve

Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’la, Hukuk Muhakemeleri

Kanunu’na eklenmiş bulunan geçici 3 üncü madde uyarınca, üst derece yargı-