TBB Dergisi 107. Sayı

TBB Dergisi 2013 (107)

Nimet ÖZBEK HADİMOĞLU / Barış TEKSOY

239

ortaya çıkacak bir uyuşmazlığın hallinde, hangisine öncelik verilece-

ği konusundaki tereddütlerin giderilmesi amacıyla 90. maddenin son

fıkrasına hüküm eklenmektedir”, denilmektedir. Hükmün gerekçesin-

den “temel hak ve özgürlükler” ile kastedilenin geniş anlamıyla “insan

hakları” olduğu ve bunun Anayasa’da açıkça düzenlenen temel hak

ve özgürlüklerin ötesine geçtiği sonucuna ulaşmak mümkündür.

yaklaşımın kabulü halinde, “temel hak ve özgürlüklere ilişkin millet-

lerarası antlaşmalar” kavramına, içinde insan hakları ifadesi geçmese

bile, insan haklarına ilişkin konuları düzenleyen tüm uluslararası ant-

laşmaların dâhil edildiği

sonucuna ulaşılabilir.

Çalışma konumuz açısından soruna bakarsak, vatandaşlık hakkı-

nın, dolayısıyla Sözleşme’nin, hükmün kapsamına girip girmediğinin

tespiti gereklidir. Vatandaşlık, Anayasa’nın Dördüncü Bölümü’nde

“Kuşkusuz bu terim, ne Anayasa’daki

“temel hak ve hürriyetler”

ile sınırlı olarak

anlaşılabilir, ne de Anayasadaki temel

hak ve özgürlükler listesiyle sınırlı tutu-

labilir. Usulüne göre

yürürlüğe koyduğumuz, yani kısaca onayladığımız tüm

uluslararası

sözleşmelerdeki insan hakları ve temel özgürlükler,

bu terimin kap-

samı içindedir. Bu terim, ister kişisel ve siyasal hakları, ister ekonomik, sosyal ve

kültürel hakları, isterse

“üçüncü”

ya da/hatta

“dördüncü”

kuşak olarak nitelenen

görece yeni

insan hakları olsun, onayladığımız ve onaylayacağımız tüm sözleşme-

lerde güvenceye bağlanan tüm insan haklarını kapsar”: Gülmez, M.: İnsan Hak-

ları Uluslararası Sözleşmelerinin İç Hukukta Doğrudan Uygulanması (Anayasa

m.90/son), Türkiye Barolar Birliği, Panel, İkinci Oturum, Ankara 5 Kasım 2004,

s.65, (Tebliğ); Gülmez, M.: “Anayasa Değişikliği Sonrasında İnsan Hakları Söz-

leşmelerinin İç Hukuktaki Yeri ve Değeri”,

TBB Dergisi

, Ankara 2004, S.54, s.153,

(İnsan Hakları Sözleşmeleri).

Anayasa m. 90/5’in lafzî yorumuyla yetinmeyip, sistematik yoruma başvurulursa

benzer sonuçla karşılaşılabilir. Sistematik yorum, bir hukuk kuralının, hukuksal

düzenleme içindeki yerine bakılmasını gerektirir. Bu açıdan bakarsak, hükmün

uluslararası antlaşmalar başlığı altında düzenlendiğini görürüz. Hükümde, ulus-

lararası antlaşmaların hepsi değil; bu antlaşmalardan “belli bir kısmının”, kanun-

larla aynı konuda farklı hükümler içermeleri halinde, kanuna göre üstün tutula-

cakları kuralı getirilmiştir. Anayasa’nın anayasa şikayetini konu alan hükmünde

(Any m.148) düzenlenen “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin” bu antlaşmalar

arasında daha farklı bir yeri olduğu yolunda bkz. Altıparmak, K.: Kadının Soyadı:

Temel Haklar Rejimini Düşünmek İçin Bir Fırsat”,

<http://bianet.org/biamag/

bianet/131635-kadinin-soyadi-temel-haklar-rejimini-dusunmek-icin-bir-firsat>,

(30.5.2013).

Anayasa m. 90 bakımından dikkat edilmesi gereken bir başka husus, “antlaşma”

kavramının niteliğine ilişkindir. “Hukukî mahiyeti ve dolayısıyla bağlayıcılık vas-

fı açısından aralarında fark olmamasına rağmen, milletlerarası hukuk kuralları

getiren yazılı belgeler için 14 kadar değişik terim kullanılmaktadır. Anayasa’nın

90. maddesinde, bu terimlerden en genel olanı seçilmiştir”. Bkz. Karagülmez,

s.165. Bu nedenle, inceleme konumuz olan Sözleşme’nin vatansızlığa ilişkin bir

“antlaşma” olduğu açıktır.