221 / 497
Sanayi Devriminde Patentin Rolü
220
1. Patentin Tarihsel Geçmişi
Bu kısımda öncelikle, patentin (ve bu çerçevede fikri mülkiyet
haklarının) kavramsal kökenine ve ardından tarihsel olarak ilk defa
Venedik’te verilmeye başlanan ayrıcalıklara -
lü
tuf veya ödül - değinip
‘patentlenen bir dünyanın öyküsünü, sanayileşme sürecinin başlangıç
dönemi itibarıyla ele alacağız ve bu tarihsel süreçte patentlerle sanayi-
leşme arasındaki ilişkilere odaklanacağız.
1.1. Patent Kavramının Etimolojik Kökeni
Fikri Mülkiyet Hakları (FMH) kavramı, 1545 tarihli Fransız Telif
Hakları Statüsü ile kullanılmaya başlanmış ve 1789 tarihli Fransız
Bildirgesi’nde de kullanılmıştır.
Hughes
’un
1
da belirttiği gibi, XIX.
yüzyıl Fransa’sında telif hakları edebi ve sanatsal mülkiyet olarak
bilinmekte ve bu nedenle telif hakları için fikri mülkiyet kavramı
kullanılmaktaydı. Telif hakları (ve bağlı haklar) anlamında fikri mül-
kiyet kavramının kullanımı XX. yüzyılda da kesintisiz olarak devam
etmiştir. Bu çerçevede Belçikalı kommentar (şerhçi/yorumcu)
Paul
Wauwermans
, 1910 tarihli telif haklarına ilişkin düzenlemeler getiren
Bern Sözleşmesine ilişkin komentarında [Bern] Toplantıyı
“[c]ode in-
ternational de la propriété intellectuellé
” (uluslararası fikri mülkiyet ka-
nunu) olarak tanımladığı görülmektedir.
2
Hughes
3
ayrıca XIX. yüzyıl
Fransa’sında fikri mülkiyet kavramının hukukun genel bir kavra-
mı anlamında şemsiye görevi görerek patentler, ticari sırlar ve telif
haklarını tanımlamak için kullanıldığı ve bu durumun da Fransa’da
önemli bir kamuoyu düşüncesinin sonucu olarak ortaya çıktığını be-
lirtmektedir.
Patent kelimesi ise, köken itibariyle ‘açık olmak’ anlamına gelen la-
1
Justin Hughes, “A short history of ‘intellectual property’ in relation to copyright”,
Cardoza Legal Studies Research Paper, New York, No: 265, 2009, s.13-14. Hug-
hes, XIX. yüzyıl Fransa’sında telif hakları üzerine çalışmaları ile tanınan Euge-
ne Pouillet’nin eserlerinin pek çoğunda edebi mülkiyet veya sanatsal mülkiyet
kavramlarını sınai mülkiyet kavramını da içerecek şekilde kullandığını örneklerle
göstermektedir. Hughes, ayrıca kavramın İtalya ve İspanya gibi Avrupa ülkele-
rindeki kullanımlarını da araştırmaktadır.
2
Justin Hughes, a.g.m., s. 16.
3
Justin Hughes, a.g.m., s. 13-14.