225 / 497
Sanayi Devriminde Patentin Rolü
224
ğımsız değildir.
18
Bu nedenle biz bu kısımda tarihsel olarak patent
sisteminin doğuşu ve patentin özellikle Batı ülkelerine yayılımını, bir
anlamda dünyanın patentlenmesinin kökenlerini ele alacağız. Ele ala-
cağımız ülkeler kendi içlerinde bir örnek oluşturan ülkelerdir. Bu ül-
keler, patentlerin ilk defa verilmeye başlandığı Venedik Cumhuriyeti,
kapitalist toplumsal bir yapının oluşmasında sanayileşme sürecini ba-
şarıyla oluşturan tipik tarihsel ülke İngiltere, 1789 Burjuva Devrimini
gerçekleştiren ve sanayileşmede geç kalan Fransa ve son olarak yeni-
dünyanın pragmatist felsefeyle donanmış ülkesi ABD olacaktır.
1.3.1. Venedik: Ayrıcalıkların Başlangıcı
Buluşlar
ın
patentle ödüllendirilmesinin başlangıcı Rönesans İtal-
ya’sıdır.
19
Genel olarak belirli bir malı üretmek veya özel bir sanayi
sektörünü desteklemek amacıyla devlet tarafından
özel haklar veril-
mesi
patent tekeli
ödüllendirilmesiyle
olmuştur. Siyasal sadakat sağ-
lamak ve/veya yeni doğan endüstrileri destekleme politikası çerçeve-
sinde, seçilen girişimcilere bir lütuf veya ödül olarak çeşitli imtiyazlar
bahşedilmiştir. Kanaatimizce bu düzenlemelerle, ‘kimin üreteceği’ ve
‘ne üreteceği’ belirlenmiştir. Bu düzenlemeler, fikri mülkiyet hakları
ve kapitalizm arasında
örtük bir şekilde var olan ilişkileri görünür
kılmıştır
.
20
1474 yılında kabul edilen Venedik Cumhuriyeti Patent Yasası, pa-
tent sisteminin gelişmesinde bir dönüm noktası olmuştur. Venedik
Patent Yasası getirdiği ayrıcalıklar sistemiyle mucitlerin manevi çıkar-
ları ile icatların toplumsal faydalarını birbirlerinin tamamlayıcısı ola-
rak ele almıştır.
21
1474 Venedik patent yasası ile ki bu yasa
“accutissimi
Ingegni, apti ad excogitar et trouar varij Ingegnosi artificij”
22
(bu şehirde,
18
Zorina B. Khan and Kenneth L. Sokoloff, “History
Lessons:TheEarly Develop-
ment of Intellectual Property Institutions in the United States”, The Journal of
Economic Perspectives, Vol. 15, No. 3, 2010, s. 245.
19
Graham Dutfield and Uma Suthersanen, Global Intellectual Property Law, Ed-
ward Elgar, United Kingdom, 2008, s. 106.
20
Ronald V. Bettig, Copyrighting Culture: The Political Economy of Intellectual Pro-
perty, Westview Press, USA, 1996, s. 16. Kanaatimizce, kapitalizm, sanayileşme
denilen teknik süreçten farklı olarak, toplumsal bir biçim olduğu için, Bettig’in
burada verdiğimiz alıntısında kapitalizm yerine sanayileşme demesi daha uygun
olurdu.
21
Graham Dutfield and Uma Suthersanen, a.g.e., s. 106.
22
Michele Boldrin ve David K. Levine, Entelektüel Tekele Karşı, çev. Başak Bingöl,