37 / 453
Adli Yargıda “Makul Süre” Felsefesi ve Matematiği
36
Yargısal süreç, hukuku adalete dönüştüren
adli süreç
, niteliği itiba-
riyle vazgeçilemeyecek bir süreçtir. Bu süreçte yer alan “duyurular”,
defiler ve savlara ilişkin usul işlemleri adli reostanın birer öğesi olarak
çalışmaktadır. Süreç varlığını akımın etkisi ile kanıtlamaktadır. Adli
sürecin temposu ise teknolojik alandaki gelişmelere karşılık Gaius’tan
bu yana pek hızlanmamıştır. Süreçte saptanan geçici nitelikteki dalga-
lanmalar bir yana bırakıldığında adaletin hızı oldukça sabitlenmiştir-
makul süre.
1
Bu sürece egemen olan ve gerçeği yakalamada etkili olan
“
adil yargılanma hakkı
”(
due process of law)
önemli bir standarttır.
2
Bu hak
nihai bir iksir olarak belirmekte; bu iksir bozulduğunda ise her şey
bozulmaktadır. Ne var ki hiçbir adli sistem adil yargılamanın kabul
edilen nitelikleri için tekel olma iddiasında bulunamaz. Ceza adaleti
1
AİHS’nin 6§ 1. maddesine göre, “Herkes,…cezai alanda kendisine yönetilen
suçlama-lar konusunda karar verecek olan,…bir mahkeme tarafından davası-
nın makul bir süre içinde,…görülmesini istemek hakkına sahiptir.” AİHS’nin 13.
maddesiyle, “makul sürenin” ihlal edildiği iddiasıyla ilgili olarak ulusal bir merci
önünde etkili bir hukuk yolu güvence altına alınmış bulunmaktadır(bkz. Kulda-
Polonya [BD],no.30210/9,§§ 156-158 AİHM 2000-XI).Ayrıca Bkz. TBB. Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Ceza Yargılaması Kurum ve Kav-
ramları, Ank., 2008. 1/01/2011 tarihi itibariyle mahkeme nezdinde bekleyen iş
sayısı 139,650 ve bir davanın ortalama görülme süresi 5-6 yıldır. ABD’de eyalet ve
Federal düzeyde yer alan yasalarda sanıkların “hızlı yargılanma hakkı” güvence
altına alınmıştır.
2
Schroeder,Yenisey ve Peukert, Ceza Muhakemesinde ‘Fair Trial’ İlkesi, İstanbul
Barosu, 1999; S. İnceoğlu. İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma
Hakkı, 3.Bası Beta, 2008;Alman mahkemelerinin “fair trial” ilkesi ışığında geliş-
tirdikleri temel ölçütler için bkz. Schroeder ve Yenisey. Dürüst Yargılanma Hak-
kı (Fair Trial), Alkım, İst., 1997, ss.55-56. En iyi uygulama olarak saptanan şeyler
her yerde standart uygulama haline dönüştürülmelidir.
İşlevsiz/boşa giden du-
ruşma sayısı olabildiğince azaltılmalıdır(Yazarın notu); Pradel,J. Çağdaş Sistem-
lerde Karşılaştırmalı Ceza Usulü (İSİSC Kollokyumlarının Sentez Raporu)(Terc.
S.Dönmezer), Beta, Kasım 2000, ss.185-220.Ayrıca bkz.Avrupa Konseyi İnsan Hak-
ları Komiseri T. Hammarberg. Türk sanıkların “hızlı yargılanma hakkı” güvence
altına alınmıştır. Bk. A. Partridge. Legislative History of Title I of the Speedy Trial
Act of 1974, Federal Judicial Center, Washington,D.C. 1980; ayrıca davaların makul
sürede kotarılması için Hollanda yargı sistemindeki “Lamicie” modeli.
Schroeder, Yenisey ve Peukert, Ceza Muhakemesinde ‘Fair Trial’ İlkesi, İstanbul
Barosu, 1999; S. İnceoğlu. İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılan-
ma Hakkı, 3.Bası Beta, 2008;Alman mahkemelerinin “fair trial” ilkesi ışığında
geliştirdikleri temel ölçütler için bkz. Schroeder ve Yenisey. Dürüst Yargılanma
Hakkı (Fair Trial), Alkım, İst., 1997, ss.55-56. En iyi uygulamiye’de Adalet Yöneti-
mi ve İnsan Haklarının Korunması üzerine rapor. “Ceza kanunları yalnız suçlula-
rın kanunudur. Ceza yargılaması kanunları ise dürüst insanların da kanunudur.”
(Ferri. Sociologia Criminale, II, 4.bası, 1930, s.384.
https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=1892439; Türkiye’nin 2012 itibariyle AİHS’nin 3814’ü bulan toplam ihlalde-
ki aslan payı (% 19 ile) adil yargılanma hakkı ihlali oluşturmuştur.