303 / 617
Adli Kolluk-Savcı İlişkisi ve Soruşturmalara Etkisi
302
işini kolluğa, delilleri değerlendirme işini de mahkemeye bırakarak
kendisini havale memuru konumuna sokmuştu. Bu süreçte kolluk, bu
inisiyatifi olumsuz kullanarak birçok hukuksuzluğa sebep olmuştur.
Bu mahzurları önlemek için yeni CMK ile kolluk savcının emrine ve-
rilerek sıkı bir denetim sağlanmıştır. Bu sistemde soruşturma işlem-
lerinde kararları hukukçu olan savcı alacak ve kolluk bu kararları
uygulayacaktır. Bu şekilde kolluğun insan hakkı ihlallerini gerçekleş-
tirmesinin de önü kesilmiş olacaktır.
37
Nitekim Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesi’nin kararları da bu yaklaşımı doğrular niteliktedir. Avru-
pa İnsan Hakları Mahkemesi’nce 2003-2007 yılları arasında, Türkiye
aleyhine verilen kararlardan, ihlallerin %25’inin kolluk tarafından ya-
pıldığı, incelenen ihlallerin 1992-2003 yılları arasında gerçekleşmiş ol-
duğu, bu ihlallerin %65 kadarına polis, %35 kadarına ise jandarmanın
sebep olduğu verilen kararlardan anlaşılmaktadır.
38
5271 sayılı CMK ile getirilen yeni sistemde
“Adlî kolluk görevlileri, el
koydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştık-
ları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcısının ad-
liyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür.”
(CMK m. 161/2) “
Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı;
acele hâllerde, sözlü olarak verir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bil-
dirilir.”
(CMK m. 161/3) Yeni sistemin en önemli ve en tartışmalı özel-
liği CMUK 156. maddenin kolluğa vermiş olduğu doğrudan araştırma
yapma yetkisinin kolluğa tanımamış olmasıdır. Bu düzenlemeye göre
kolluğun kendiliğinden hazırlık soruşturmasını başlatarak, araştırma-
ya başlaması mümkün değildir. Kolluğun
“bastırma görevi
” olarak da
ifade edilen, suç üstü hali hariç kalmak üzere meydana gelen bir adli
olayda soruşturmaya başlayabilmesi için savcının talimatlarını alması
mecburidir.
39
37
M. Bedri Eryılmaz, “Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun Savcı Modeli ve
Bu Modelin Diğer Avrupa Konseyi Üyesi Ülkelerle Karşılaştırması”, Hukuk
Devletinde Suç Yaratılmasının ve SuçunAydınlatılmasının Sınırları Sempozyumu,
1-3 Haziran İstanbul, (Editör: Bahri Öztürk), Seçkin, Ankara, 2009, s. 411.
38
Ümit İlbayı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Türkiye Kararlarının Kolluk
Yönünden İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009, s. 126-127.
39
Feridun Yenisey, “Adalet ve Kolluk İlişkilerinin Ceza Muhakemesi Kanunu
Açısından Değerlendirilmesi”, Avrupa’da ve Türkiye’de Kolluk-Adalet İlişkileri
Sempozyumu, 28-30 Kasım2005, (Editör: Burcu Ertem), Türkiye Adalet Akademisi
Yayınları, Ankara, 2006, s. 27.