dergi-122

TBB Dergisi 2016 (122)

Hasan YESİLYURT

241

denetleyici kurumlar ile özel bütçeli idarelerin gelirleri oldukça sınır-

lı düzeyde seyretmiştir. Bu durumun vergi toplama yetkisinin genel

bütçeli kuruluşlara verilmiş olmasından kaynaklandığını söylemek

mümkündür. 2014 yılında elde edilen genel bütçe gelirlerinin de yak-

laşık yüzde 83’ü vergi gelirlerinden, yüzde 13’ü ise diğer gelirlerden

(taşınır, taşınmaz satışı, fonlar, paylar, faizler vs.) oluşmuştur. Yukarı-

da da ifade edildiği üzere toplanan vergi gelirlerinin de yüzde 67’si-

nin dolaysız vergilerden oluştuğu düşünülürse ülkemizde bütçenin

önemli oranda nihai mal ve hizmet tüketicilerinin üzerinden finanse

edildiği ortaya çıkmaktadır. Her iki tabloyu (tablo 1 ve tablo 2) göz

önüne aldığımızda kaba bir ifadeyle, her iki liralık bütçe gelirinin 1

lirasının özel tüketim vergisi veya katma değer vergisinden oluştuğu,

her dört liralık gelirin de bir lirasının özel tüketim vergisinden geldiği

anlaşılmaktadır. Tablolar gösteriyor ki ülkemizde bütçenin finansma-

nının önemli bir kısmı, ödediği vergiyi yansıtma imkânı bulunmayan

halk tarafından gerçekleştirilmektedir.

Dolaylı vergilere yüklenmenin vergiye direnci düşürme ve top-

lanma kolaylığı gibi üstünlükleri var. Kişi harcamayı yaptığında fiya-

tın içinde bulunan KDV ve ÖTV gibi vergileri satıcıya ödüyor. Satıcı,

devlet adına topladığı bu vergileri belirli tarihlerde vergi idaresine ya-

tırıyor. Böylece Devlet bir taşla iki kuş vurmuş oluyor: Vergiyi, satılan

malın fiyatının içine gizleyerek vergiye direnci engelliyor. Malın sa-

tıcısını vergi tahsildarı olarak ücret ödemeksizin istihdam ediyor. Bu

işten vergiyi devlet adına toplayan satıcı da kazançlı çıkıyor. Çünkü

satıcı, bu hizmetine karşılık ücret almamış olsa da satışlardan topla-

dığı vergiyi devlete yatıracağı tarihe kadar nezdinde tutarak bir çeşit

işletme sermayesi olarak kullanma imkânı elde ediyor.

Bütün bu üstünlüklerine karşın dolaylı vergiler gelirin kazanıl-

ması üzerine değil de harcanması üzerine dayandığı için çok kazananı

değil çok harcayanı vergilendirmek gibi bir adaletsizliğe yol açıyor.

Gelir yükseldikçe harcama azalıp, tasarruf arttığı için düşük gelirli-

nin harcamasının, gelirine oranı yüksek gelirliye göre daha fazla çıkı-

yor. Bu da onun nispi olarak daha fazla dolaylı vergi ödemesine neden

oluyor. Özetle dolaylı vergiler nispi olarak düşük gelirliden daha çok

vergi alınmasına yol açtığı için adaletsiz bir sonuç yaratıyor.

Üst gelir

Mahfi Eğilmez, “Türk Vergi Sistemi ve Gelir Dağılımının Bozukluğu”, http://www.