380 / 473
TBB Dergisi 2016 (122)
Ayhan DOLUNAY
379
daslık hakkına sahiptir”
hükmü yer alırken, md. 4/b’de,
“vatansızlıktan
kac
ınılmalıdır
”
hükmü yer almaktadır.
Bu düzenlemelerin amacı, hiç kimsenin vatansız
(statelessness)
du-
rumuna düşmemesini sağlamaktır.
“Vatansızlık”
30
, vatandaşlığın yokluğu veya vatandaşlığın ispatla-
namaması olarak tanımlanabilmektedir. Herhangi bir devlete vatan-
daşlık bağı ile bağlı olmayan kişiler ise “vatansız” olarak ifade edil-
mektedir.
31
Vatansızlık,
“istenmeyen”
ve
“kaçınılması ve önlenmesi gereken”
bir
durum olarak yorumlanmaktadır.
32
Vatansızlığın istenmeyen bir durum olması, gerek devlet, gerekse
kişi açısından ele alınacak olur ise; devletler, kendilerini oluşturan top-
lumun bireylerini bilmek isterken, kişiler de, koruma ve hak talebinde
bulunabilecekleri devleti bilmek istemektedir
33
. Ancak, kişi açısından
vatansızlığın daha ciddi sonuçları olacağı için, vatansızlığın kişiler açı-
sından daha fazla önemi olduğu bir gerçektir.
Vatansızlık, doğum anında veya sonradan ortaya çıkabilmek-
tedir.
34
Bu kapsamda, vatansızlığın esas sebepleri arasında, vatan-
30
Vatansızlığın, vatandaşlığın yokluğu ve fiili vatansızlık hallerinde meydana gele-
ceği kabul edilmektedir. Vatandaşlığın yokluğu, açık ifadesinden de anlaşılacağı
gibi, kişinin, hiçbir devlete, vatandaşlık bağı ile bağlı olmaması durumunu ifade
etmektedir. Fiili vatansızlık ise, kişinin, bir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı ol-
masına karşın, devletin, kişiye diplomatik koruma ve yardım sağlamayı reddet-
mesi veya fiili olarak sağlayamaması ya da kişinin diplomatik koruma ve yardımı
reddetmesi ile söz konusu olmaktadır. Diğer yandan, kanaatimizce, vatandaşlığın
yokluğu ve fiili vatansızlık ayrımına, “vatandaşlığın ispatlanamaması” şeklinde,
üçüncü bir başlık eklemek yerinde olacaktır. Şöyle ki, bir kişi, bir devlete vatan-
daşlık bağı ile bağlı olmasına rağmen, herhangi bir sebeple, vatandaşlığını ispat-
layamıyor ise, vatansız sayılabilecektir. Örneğin, x ülkesi vatandaşı bir kişinin,
y ülkesinde bulunurken, x ülkesinde ihtilal olması ve kişinin de vatandaşlığını
ispatlamak amacı ile kullanabileceği belgeleri kaybetmiş olması halinde, bu belge-
leri x ülkesinden yeniden alamayabileceğinden, vatandaşlığını ispatlayamayacak;
vatansız kabul edilecektir.
31
Göğer, s. 16; Turhan/Tanrıbilir, s. 29. Vatansız kişilerin statüsüne dair 1954 tarihli
sözleşmede ise, “vatansız” şu şekilde tanımlanmaktadır: “Bu Sözlesme’nin amaç-
ları çerçevesinde “vatansız kisi” terimi, kendi hukukunun isleyisi içerisinde hiçbir
Devlet tarafından vatandaşolarak sayılmayan bir kisi anlamına gelir.”. Vatansız
Kişilerin Korunmasına İlişkin El Kitabı, UNCHR, Cenevre 2014, s. 9.
32
Aybay/Özbek, s. 52.
33
Doğan, s. 42.
34
Nimet Özbek-Hadimoğlu/Barış Teksoy, “Vatansızlığın Azaltılmasına Dair BM