dergi 123

TBB Dergisi 2016 (123)

Ş. Barış ÖZÇELİK

305

2. Mücbir Sebep Kavramının Unsurlar

Haricîlik (

Externality, Betriebsfremdheit)

Mücbir sebebin haricîliğinden, olayın kaynağının, borçlunun fa-

aliyet sahasının dışında bulunması anlaşılır. Bu anlamda haricîlik, fi-

ziksel anlamda bir haricîlik değildir. Burada söz konusu olan, somut

borç ilişkisiyle bağlantılı olarak borçluya hukukî bir sorumluluk alanı

çizilmesi, kaynağını bu alanda bulan engellerden borçlunun sorumlu

tutulması ve bu alanın dışından kaynaklanan engellerde ise borçlu-

nun sorumluluktan kurtulmasıdır.

Haricîliğin mücbir sebebin bir unsuru olarak kabul edilmesinin

sonucu, belli bir faaliyetin tipik risklerinin mücbir sebep sayılmaması-

dır. Örneğin, satım sözleşmesinde, satıcının henüz elde etmeden tesli-

mini borçlandığı malların tedarik edilememesi, bu sözleşmenin tipik

risklerindendir

(procurement risk, Beschaffungsrisiko)

. Bu riskin gerçek-

leşmesi halinde, satıcı, haricî bir engelle karşılaştığını ileri süremez.

Aynı şekilde, ifa için gerekli finansal imkân ve araçlara sahip olmama,

borçlunun çalışanlarının veya işletme organizasyonunun yetersizliği,

iflas veya tasfiye; üretim, muhasebe veya bilgi işlem sistemi hataları,

gerekli personelin temin edilememesi, işyerinde grev, gibi engeller de

haricî sayılamaz.

Buna karşılık, deprem, yıldırım düşmesi, su baskı-

nı, yangın, şiddetli fırtına gibi doğa olayları; savaş, ihtilâl, ayaklanma,

askerî darbe vb. gibi sosyal veya politik olaylar; mallara resmî makam-

larca el konulması, ambargo, yabancı para transferinin yasaklanması,

bir şeyin ithalatın, ihracatının veya piyasaya sürülmesinin yasaklan-

ması ya da sınırlanması gibi hukukî olaylar veya taşıma ya da depola-

Erzurumluoğlu, s. 38; Tandoğan, s. 464-465; Eren, (Sorumluluk) s. 179-180. Mücbir

sebep haricîlik unsuru Taşınır Satımına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi’nde

(CISG), “borçlunun kontrolü dışındaki engel” (impediment beyond his control)

olarak ifade edilmiştir: Bkz. Peter Schlechtriem/Ingeborg Schwenzer, Kommentar

zum Einheitlichen UN- Kaufrecht, 6. Aufl., München 2013, Art. 79, N. 11 vd. Bu

şartın mücbir sebebin bir unsuru sayılamayacağı yönünde bkz. Silvio Giavonoli,

“Zufall und höhere Gewalt im schweizwerischen Rechte”, Zeitschrift für Schwei-

zerisches Recht, C. 54 (1935), s. 29 vd.

Claus Wilhelm Canaris, “Die Einstandspflicht des Gattungsschuldners und Über-

nahme eines Beschaffungsrisikos nach § 276 BGB”, Festschrift für Wolfgang Wie-

gand zum 65. Geburtstag, Bern 2005, s. 181 vd.

Örnekler için Bkz. Dionysios P. Flambouras, “The Doctrines of Impossibility of

Performance and clausula rebus sic stantibus in the 1980 Vienna Convention on

Contracts for the International Sale of Goods and the Principles of European Cont-

ract Law: A Comparative Analysis”, Pace International Law Review, C. 13, S. 2,

(2001) s. 267-268; Acar, s.14-15; Schlechtriem/Schwenzer, Art. 79 N.11 vd.