157 / 561
1961 Anayasası Perspektifinden Parlamenter Bağışıklıklar...
156
çizildiği konuları ele alınacaktır (
A
). Ardından 1961’den önce yürür-
lükte olmuş anayasalar ile fazla ayrıntıya girmeksizin karşılaştırma
yapılacaktır (
B)
.
İkinci bölümde ise öncelikle, söz konusu Anayasa’nın yürürlü-
ğe girdiği tarihten 12 Eylül 1980 tarihine kadar geçen süreçte doku-
nulmazlıkları kaldırılmak istenen Millet Meclis üyelerine dair örnek
olayların analizine odaklanılacaktır (
A
). Takiben, Cumhuriyet Sena-
tosu üyelerine ilişkin dokunulmazlığın kaldırılması talebiyle gelişim
gösteren olaylar incelenecektir (
B
). Sonuç itibarıyla, parlamenterlerin
görevlerini layıkıyla yapabilmelerini amaçlayan bu korumanın iktidar
ve muhalefet ilişkilerinin seyrinde ne derece önemli bir yer işgal ettiği
ve ne türden neticelere yola açtığı yorumlanacaktır.
I. 1961 Anayasasının Hazırlanış Süreci ve Parlamenter
Bağışıklıklara Yaklaşımı
A. 1961 Anayasasının Hazırlanış Süreci ve Parlamenter
Bağışıklıkların Ele Alınışı
27 Mayıs, cumhuriyetin ilanından sonraki ilk askeri müdahale
olma özelliğini taşımaktadır.
8
Ancak cumhuriyet öncesi tarihimizi de
kapsar biçimde ele aldığımızda, dipnotta da belirtildiği üzere, mevcut
iktidara yönelik ikinci askeri müdahale olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bilindiği üzere, 27 Mayıs Askeri Müdahalesini meydana getiren ne-
denler ve koşullar, aynı zamanda 1961 Anayasasını da ortaya çıkar-
mıştır.
9
Bu çerçevede, 27 Mayıs’ı meydana getiren asıl nedenin siyasal
8
Halil Cin, Demokrasi Tarihimizde 1909 Reformları, Ali Naim İnan’a Armağan,
Seçkin Yayınevi, Ankara, s. 1149. Osmanlı-Türk anayasacılık hareketleri incelen-
diğinde, demokrasi tarihimizin ilk askeri müdahalesinin 27 Mayıs 1960 tarihinde
gerçekleşmediği görülmektedir. Her ne kadar meşruti monarşi sisteminin geçerli
olduğu bir dönemde ortaya çıkmış olsa da ilk askeri müdahale 31 Mart vakası-
nın (31 Mart 1325) ortaya çıkmasıyla beraber vücut bulmuştur. Kısaca 31 Mart
vakası olarak bilinen gerici ayaklanma, Selanik’ten gelen Hareket Ordusunun 24
Nisan’da İstanbul’a ulaşması ve duruma el koymasıyla bastırılabilmiştir. Netice
itibarıyla, Yeşilköy’de Meclis-i Umum-i Milli olarak toplanan Heyet-i Mebusan ve
Ayan, Hareket Ordusunun bildirisini onaylamıştır. Ayrıca Kanun-u Esasi ve ül-
kenin güvenliği hakkında garanti verilmiştir. Bunun yanı sıra, Şeyhülislam Meh-
met Ziyaeddin Efendi’den alınan fetva vasıtasıyla ordunun şehre girişinin beşinci
gününde Meclis-i Umumi-i Milli adıyla toplanan meclis, II. Abdülhamit’i tahttan
indirip yerine V. Mehmet’i getirmiştir. Tüm bu gelişmelerin ardından, 8 Ağustos
1909 tarihinde Kanun-u Esasi kapsamlı bir şekilde değiştirilmiştir.
9
Bülent Tanör, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 21. Bası, Yapı Kredi Yayınları,