dergi 127

TBB Dergisi 2016 (127)

Süleyman Sırrı TERZİOĞLU

devlet kontrol ve yönlendirmesinin belirlenmesidir. Bu tür özel kişi

ve grupların bir devletten yardım ve destek almasının ötesinde, faali-

yette bulunurken bunların plânlanmasında ve yerine getirilmesinde o

devletin etkisi (kontrolü) var ise eylem devlete atfedilebilecektir.

denetim,

etkin denetim

olmalıdır. Uluslararası Adalet Divanı, 27 Hazi-

ran 1986 tarihli,

Nikaragua’da ve Nikaragua’ya Karşı Askeri ve Yarı Askeri

Faaliyetler Davasında (Esas),

Nikaragua’daki yönetime karşı ABD ta-

rafından eğitim ve silâh verilerek desteklenen gerillaların eylemleri-

nin ABD’ye atfedilebilmesi için, bunların ABD’nin bir organı gibi veya

ABD yönetimi adına eylemde bulunduklarını gösterecek seviyede bir

ABD denetiminin olması gerektiğini belirtmiştir. Divan,

Soykırım Su-

çunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Konusundaki Sözleşmenin Uygulan-

masına İlişkin Kararında,

etkin denetim ilkesini tekrar uygulamış ve

genel denetimin

yeterli olmayacağını savunmuştur. Dolayısıyla devletin

etkin denetimi altında özel kişi ya da gruplar tarafından gerçekleşti-

rilen faaliyetler sırasında ortaya çıkan hak ihlâlleri, devlete atfedile-

bilmeli ve bundan dolayı da bireysel başvuru yoluna gidilebilmelidir.

Etkin denetim ölçütü, NATO veya BM operasyonlarına katılan

devletlere karşı açılan davalarda verilen bazı kararlarında, AİHM ta-

rafından da uygulanmıştır. AİHM, bu davalarda nihaî komuta kontro-

lünün NATO veya BM’de olması nedeniyle, sorumluluğun da ilgili ör-

güte ait olması gerektiğine karar vermiştir.

Behrami Kararında

AİHM,

BM’nin yetkisi altında Kosova’da kullanılmak üzere görevlendirilen

askerî güçlerin eylemleri ile ilgili olarak, etkin denetim ölçütüne atıf

yapmıştır. Mahkeme, BM Güvenlik Konseyi’nin, nihaî otoriteyi ve de-

netimi elinde bulundurması nedeniyle, operasyonel emirleri delege

edip etmediğini sorgulamıştır. Benzer kararlarda da, Mahkeme, böl-

gedeki BM barış gücü operasyonları ile ilgili eylemlerin, BM’ye atfe-

Acer/Kaya, s. 408

Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. Uni-

ted States of America), Merits, ICJ Reports 1986, s. 62, para. 109

ICJ Reports 2007, s. 210, para. 406

Agim Behrami and Bekir Behrami v France, Application no. 71412/01 and Ruzhdi

Saramati v France, Germany and Norway, Application no. 78166/01. Ayrıca bkz.

Banković Davası. Ancak Mahkeme, Al-Jedda Davasında, olayda BM’nin etkin

kontrolünün olmadığı için, ihlâlden operasyona katılan üye devletlerin sorumlu

olduğuna karar vermiştir. Case of Al-Jedda v. The United Kingdom, Application

no. 27021/08