Dergi 128

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Özgürlüğü Bakımından Devletlerin Pozitif Yükümlülüğü

seksüellerin hukuki statüsünü resmen tanımak, AİHS kurallarını ev-

lat edinme prosedürüne veya daha geniş bir şekilde aile hukukuna

vb. dâhil etmek gibi alınması gereken aslında esasi yükümlülüklerdir.

Usulü yükümlülükler kişilerin daha iyi bir şekilde korunması için iç

hukuk prosedürlerin düzenlenmesini gerektiren ve nihayetinde hak-

ların ihlâllerine karşı yeterli hukuk yollarını öngören yükümlülükler-

dir. Bu durum (haklarının ihlâl edildiğini ileri süren) bireylerin etkili

bir soruşturma hakkının ve daha geniş bir bağlamda, devletin hem

etkili hem de caydırıcı cezai mevzuat çıkarmak gibi görevine karşı bir

arka plan sağlamaktadır.

Pozitif yükümlülükler alanı içinde, şekli ve esasi yükümlülükler

birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Usulü garantiler, devletlerin iradesi

üzerinde küçük bir bozucu etki yapmasının yanı sıra, bireye asgari bir

garanti sağlama avantajına da sahiptir. Esasi yükümlülükler ise, usulü

garantilere anlam kazandırır ve bazen tamamlayıcı rol oynayarak onu

daha ileri bağımsız bir yükümlülüğe dönüştürür.

İnsan hakları hukuku sistematik olarak genelde bireyi devlet mü-

dahalesinden koruma üzerine şekillenmiş bir alandır ve bu açıdan

da ana odağını devlet-birey ilişkisi oluşturur. Devlet-birey arasındaki

münasebet dikey bir ilişki şeklinde vuku bulur.

Pozitif yükümlülük kavramı yukarıda aktarıldığı üzere devletle-

rin kendi hâkimiyetleri altında bulunan kişileri koruma görevleri üze-

rine oturmaktadır. Bu bağlamda gerçek bir korumanın sağlanabilmesi

ancak klasik dikey ilişki kuramının aşılarak AİHS’te güvence altına

alınan hakların bireyler arasındaki ilişkiler açısından da devletler ta-

rafından etkin bir şekilde uygulanabilir olmasını sağlama yükümlü-

lüklerinin varlığı durumu söz konusu olabilecektir.

AİHS’in kapsamının bireyler arasındaki özel ilişkileri kapsayacak

şekilde genişletilmesi yönündeki genel eğilim “

yatay etki

”nin varlığını

doğurmuştur. Burada devletler, özel kişiler arasındaki ilişkiye dolaylı

da olsa etkide bulunmak üzere üçüncü bir kişinin davranışına engel

Ibid., s.16-17.

Cordula Dröge, Positive Verpflichtungen der Staaten in der Europaischen Mens-

chenrechtskonvention, Berlin, Springer Verlag, 2003, s.389.