Dergi 128

TBB Dergisi 2017 (128)

Yasin AYDOĞDU

A. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI

İnsan hakları alanında uzun yıllar süren mücadele ve gelişimin

sonucunda farklı konu ve değerlere sahip birçok hak ve hürriyet or-

taya çıkmıştır. Temel hak ve hürriyetler, konularına, içeriklerine, ko-

rudukları değer ve ilkeler ile ortaya çıktıkları tarihsel sıralamaya göre

farklı sınıflandırmalara tabi tutulmaktadır. Bu sınıflandırmalar ara-

sında hukuk düzenlerinde ve uluslararası sözleşmelerde en çok kabul

edilen George Jellinek’in klasik sınıflandırması ve “kuşak” sınıflandır-

masıdır.

1. Klasik Sınıflandırma

Temel hak ve hürriyetler üzerine yapılan sınıflandırmalardan en

çok benimseneni ve yazılı anayasaların büyük çoğunluğu tarafından

kabul edileni

George Jellinek’in yaptığı sınıflandırmadır.

Jellinek, te-

mel hak ve hürriyetleri devlet ile kişi arasındaki ilişkinin durumuna

göre “negatif statü hakları”, “pozitif statü hakları” ve “aktif statü hak-

ları” olarak üçe ayırmaktadır.

Negatif statü hakları, kişinin özel alanının sınırlarını çizen ve

devlet tarafından aşılamayacak, dokunulamayacak ve korunması

gereken hak ve hürriyetlerdir. Bunlar devlete, negatif bir tutum yani

“karışmama”, “müdahale etmeme” ödevi yüklerler.

Örneğin din ve

vicdan hürriyeti, düşünce hürriyeti, basın hürriyeti, dernek kurma

hürriyeti, konut dokunulmazlığı hakkı, mülkiyet hakkı vb. hak ve

hürriyetler negatif statü haklarındandır. Bunlara aynı zamanda, kişi-

yi devlete ve diğer kişilere karşı da koruduğu için, “koruyucu haklar”

da denilir.

Örneğin negatif statü haklarından konut dokunulmazlı-

ğı hakkı kapsamında kişinin, gerek üçüncü kişilere karşı gerekse de,

Yavuz Atar, Türk Anayasa Hukuku, s. 111.

Avusturyalı Yahudi bir hahamın oğlu olarak 1851 yılında Leipzig’de dünyaya ge-

len George Jellinek, hayatı boyunca tarih, edebiyat, felsefe, politika, ekonomi ve

hukuk üzerine çalışmalar yapmıştır. “Georg Jellinek”, The American Journal of

International Law, American Society of International Law Press, c. 5, S. 3, 1991, s.

716-718.

(E.T. 08.03. 2016).

Kemal Gözler, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi c. 2, Ekin Kitabevi, Bursa, 2011,

s. 507.

Münci Kapani, Kamu Hürriyetleri, s. 6.

Şeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku,

s. 171.