Dergi 128

TBB Dergisi 2017 (128)

Yasin AYDOĞDU

3. 1924 Anayasası’ndaki Düzenleme

Cumhuriyetin ilanından sonra da 1876 tarihli Kanun-u Esasi he-

nüz ilga edilmemiştir ve 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu devle-

tin ihtiyaçlarına cevap verebilecek düzeyde bir Anayasa olarak görül-

memektedir. Bu sebeple TBMM tarafından 20 Nisan 1924’de yeni bir

Anayasa hazırlanarak 23 Nisan 1924’de yayımlanmıştır.

1924 Anayasası 6 bölüm ve 105 maddeden oluşmaktadır. “Türkle-

rin Hukuki Ammesi” başlıklı beşinci bölümde, toplamda 21 madde-

de temel hak ve hürriyetler düzenlenmiştir. Ancak bölüm içerisinde

herhangi bir sınıflandırma yapılmamıştır. Bu bölümde negatif statü

haklarına ağırlık verildiği, aktif statü haklarının da genel olarak yer

aldığı görülmekle beraber; pozitif statü haklarının düzenlenmediğini

görmekteyiz. Zira pozitif statü hakları o dönem, henüz yeni gelişim

göstermektedir.

1924 Anayasasında yer alan siyasi hak ve ödevler (aktif statü hak-

ları) genel olarak şunlardır: Vatandaşlık (m. 88), bilgi edinme ve şikâyet

hakkı (m. 82), vergi ödevi (m. 84-85).

1924 Anayasasında siyasi partilerle ilgili herhangi bir düzenleme

yoktu. Zira siyasi partiler 1961 Anayasası ile mevzuatımıza girmiştir.

1924 Anayasası döneminde kurulan siyasi partiler ise 70’inci maddede

düzenlenen dernek kurma hürriyeti kapsamında değerlendirilmiştir.

Yani siyasi partiler bir anlamda dernek/cemiyet olarak kabul edilmek-

tedir. Doktrinde Ahmet Mumcu bu durumu, 1961 ve 1982 Anayasaları-

na nazaran daha demokratik ve ileri bulmaktadır. Mumcu’ya göre 1924

Anayasası hükümlerine göre siyasi parti kurulması yasaklanamaz, si-

yasi parti kurma hakkı, Türklerin doğal haklarından kabul edilmiştir.

Şu veya bu yönde bir partiyi yasaklayan hüküm dahi taşımaz.

4. 1961 Anayasası’ndaki Düzenleme

1961 Anayasası temel hak ve hürriyetler konusunda 1924

Anayasası’na göre hem daha geniş hem de daha güvenceli düzenle-

Hüseyin Özcan/Murat Yanık, Siyasi Partiler Hukuku, 2. Basım, Der Yayınları,

İstanbul, 2011, s. 7.

Ahmet Mumcu, “1924 Anayasası”,

Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,

c. 2, S. 5,

Ankara, 1986, s. 383-399. Makaleye ulaşmak için bkz.

dergi/sayi-05/1924-anayasasi (E.T. 9.12.2016).