49 / 545
48
Türk Hukukunda Siyasi Haklar ve Siyasi Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçu
de siyasi parti kurma, üye olma veya siyasi faaliyette bulunma hakları
yoktur. Ancak çift meclisli bir yapıdan oluşan yasama organının ele
alındığı “Heyeti Mebusan” başlıklı yedinci bölümde seçilme şartları
düzenlenmektedir (m. 68). Seçme hakkı ise Kanun-u Esasi’de değil; ilk
parlamento seçimlerinde uygulanmak üzere çıkarılan 28.10.1876 tarih-
li Meclis Azasının Sureti İntihab ve Tayinine Dair Talimat-ı Muvakka-
te
31
isimli geçici kanunda
32
düzenlenmiştir. Sosyal ve ekonomik haklar
ise, henüz o dönemde gelişim göstermediği için rastlanmamaktadır.
Tam olarak günümüz anlamındaki karşılıklarına denk düşmese de,
Anayasada çalışma ve sözleşme hürriyetine (m. 13), eğitim-öğrenim
hakkına (m. 15-16) benzer düzenlemeler görülmektedir.
1876 Kanun-u Esasi’de 1909 yılında köklü değişiklikler yapılmış-
tır.
33
Öyle ki bu dönem II. Meşrutiyet Dönemi olarak adlandırılmakta-
dır. Bu dönemde siyasi haklarla ilgili çok önemli gelişmeler olmuştur.
Çıkarılan yeni Seçim Kanunu (1908 tarihli İntihab-ı Mebusan Kanunu)
ile seçim hürriyeti sağlanmıştır. Daha da önemlisi siyasal örgütlenme
olayına, yani siyasi partilere bu dönemde rastlamaktayız.
34
2. 1921 Anayasası’ndaki Düzenleme
Milli Mücadele Dönemi’nde hazırlanan ve bir geçiş dönemi anaya-
sası olan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (1921 Anayasası) toplam 23 madde-
den
35
oluşan çerçeve bir anayasadır. Bu Anayasada temel hak ve hürri-
yetlerle ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır. Zira bu dönemde 1876
tarihli Kanun-u Esasi henüz ilga edilmemiştir. Teşkilat-ı Esasiye’de
düzenleme bulunmayan konularda Kanun-u Esasi hükümleri uygu-
lanacaktır. Temel hak ve hürriyetler konusunda da Kanun-u Esasi’deki
düzenlemeler geçerlidir.
31
Düzenlemeye ulaşmak için bkz. Bekir Sıtkı Baykal, “I. Meşrutiyete Dair Belgeler”,
Belleten Dergisi,
c. 24, S. 96, Ankara, 1960, s. 609-612.
32
Günümüzdeki kanun hükmünde kararnamelere benzer bir düzenlemedir. Ergun
Özbudun,
Türk
Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 14. Baskı, Ankara, 2013, s. 248.
33
Yapılan değişikliklere ulaşmak için bkz.
https://anayasa.tbmm.gov.tr/docs/1876/1876-1/1876-1-degisiklik.pdf (E.T. 10.3.2016).
34
Tunçer Karamustafaoğlu, Seçme Hakkının Demokratik İlkeleri, AÜHF Yayınları,
no: 262, Sevinç Matbaası, Ankara, 1970, s. 104-105.
35
Geçici maddeyi de eklersek toplamda 24 maddeden oluştuğu söylenebilir.