Dergi 128

Türk Hukukunda Siyasi Haklar ve Siyasi Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçu

Birinci ve ikinci kuşakta yer alan haklar büyük ölçüde Jellinek’in

ortaya koyduğu ve günümüzde yazılı anayasaların büyük çoğunlu-

ğunda sistematiğini koruyan klasik sınıflandırmada da yer almakta-

dır. Buna karşılık üçüncü kuşak haklar; klasik sınıflandırmada bulun-

mayan, birçoğu henüz gelişim sürecinde olan hak ve hürriyetlerden

oluşmaktadır.

Üçüncü kuşak hakların ortaya çıkmasında sömürge olmaktan

kurtulan üçüncü dünya devletlerinin etkili olduğu söylenebilir. Tarih-

sel olarak 20’inci yüzyılın son çeyreğinde ortaya çıkmaya başlayan bu

haklardan bazıları şunlardır: Çevre hakkı, barış hakkı, iletişim hakkı,

bilgi edinme hakkı, kültürel mirasa katılma hakkı vb.

Bunlara ilave-

ten 21’inci yüzyılın henüz ilk yıllarından itibaren tartışılmaya başla-

yan ve halen gelişimini sürdüren insanlığın ortak miraslarını koruma

hakkı bu kapsamda değerlendirilmektedir. Dayanışma hakları da de-

nilen üçüncü kuşak hakların ortaya çıkması ve tanınması genellikle

uluslararası sözleşmelerle ve bildirilerle olmaktadır.

Ancak doktrinde Mustafa Erdoğan, insan haklarının öznesinin sa-

dece birey olabileceğini belirterek, Üçüncü kuşak hakların (dayanışma

haklarının) öznesinin salt birey değil; kolektif varlıklar (toplum, grup,

sınıf, topluluk vb.) olduğunu belirtmektedir. Erdoğan, bu gerekçeyle

dayanışma haklarını insan hakları kategorisinde değerlendirmenin

bazı kavramsal sorunlara yol açabileceğini de söylemektedir.

Esasen,

Erdoğan’ın belirttiği kolektif varlıkların (toplum, sınıf, grup vb.) olu-

şumu da birden çok bireyin bir araya gelmesinden ibarettir. O halde,

bu kategorideki haklarla korunan hukuki değer yine bireyi (kişiyi)

ilgilendirmektedir. Bu sebeple Erdoğan’ın bu görüşüne katılmıyoruz.

Bizce üçüncü kuşak haklar, modern toplumun en değerli öznesi konu-

munda olan insanın daha iyi ve ideal bir Dünyanın hep birlikte inşası

için geliştirdiği haklardır.

1982 yılında hazırlanan, “Dayanışma Haklarına İlişkin Uluslararası Pakt Ön

Tasarısı”nda düzenlenen şekliyle, barış hakkı, gelişme (gelişim) hakkı, çevre hak-

kı üçüncü kuşak haklar arasında gösterilmiştir. Yavuz Atar, Türk Anayasa Huku-

ku, s. 113.

Üçüncü kuşak hakların hukuksal değeri ve gelişimi hakkında daha fazla bilgi için

bkz. İbrahim Ö. Kaboğlu, “Dayanışma Hakları”nın Hukuksal Değeri: Soyut Ta-

lepler mi, İnsan Hakları mı?”, İnsan Hakları Yıllığı, S. 13, 1991, s. 37-48.

Mustafa Erdoğan’ın bu konudaki görüşleri ve diğer gerekçeleri için bkz. Mustafa

Erdoğan, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, 10. Baskı, Ankara, 2013, s. 149-150.