Dergi 129

TBB Dergisi 2017 (129)

Ranâ GÖKSU

Bu çalışma kapsamında, uluslararası hukukta ve çeşitli ülkelerin

iç hukuklarında insan hakkı olarak tanınan ve gözetilen vicdanî ret

hakkına dair uluslararası hukuk ışığında, sadece Askeri Ceza Mah-

kemeleri’ndeki ceza yargılaması usulü üzerinden bir değerlendir-

me yapılacaktır. Bu sebeple, vicdanî itirazlara dayanarak Anayasa

Mahkemesi’ne yapılan ve henüz sonuçlanmamış başvurulara ilişkin

açıklamalar, bu çalışmanın kapsamı dışında tutulacaktır.

1 – Uluslararası Hukuk Açısından Vicdanî Ret Hakkı

Roma Antik Dönemi’ne kadar uzanan vicdanî retçilerin vicdanî

ret beyanları, günümüzde ulusal ve uluslararası çesitli platformlarda

daha yüksek perdeden dile getirilmektedir. Özellikle vicdanî reddin

insan hakları baglamında degerlendirilmesine duyulan ihtiyaç ve bu

durumun daha görünür bir hâl alması, Türkiye’nin de taraf oldugu

çesitli uluslararası örgütlerin vicdanî ret konusunda somut adımlar

atma gerekliligini ortaya çıkarmıstır. Bu çalışmada, genel hatlarıyla

vicdanî ret hakkının uluslararası hukukî metinlerde ele alınıs süre-

ci Avrupa’daki ve Birlesmis Milletler’deki düzenlemeler seklinde iki

grup halinde incelenecektir.

A. Birlesmis Milletler’de Vicdanî Ret Hakkı

Vicdanî ret hakkının tanınması hususunda Birlesmis Milletler

(BM) Insan Hakları Komisyonu’nun ilke kararlarının etkisi büyük

olmustur. Komisyon, 1987 / 46 kararıyla

taraf devletleri vicdanî ret

hakkını tanımaya davet etmis ve devletleri, bu hakkını kullananları

cezalandırmaktan kaçınma çagrısında bulunmustur; 1989 / 59 kara-

rında

ise Komisyon, daha da ileri giderek vicdanî ret hakkını fikir,

vicdan ve din hürriyetini güvence altına alan Insan Hakları Evrensel

Beyannamesi’nin 18. maddesinde zımnen düzenlemis, Medeni ve Si-

yasi Haklara Iliskin Uluslararası Sözlesme’nin (MSHIUS) 18. madde-

UN Commission on Human Rights, Conscientious Objection to Military Service,

43rd Session, Geneva, 10 March 1987, E/CN.4/RES/1987/46.

UN Commission on Human Rights, Conscientious Objection to Military Service,

45th Session, Geneva, 8 March 1989, E/CN.4/RES/1989/59.