134

117

TBB Dergisi 2018 (134)

Mutlu KAĞITCIOĞLU

kunda hakkın niteliği, içeriği ve sınırları açısından, öğretide oldukça

ayrıntılı bir şekilde ve farklı tartışmalarla ele alınmıştır.

Hukukî metinlerde ayrıca bir düzenlemeye konu edilmese dahi,

evrensel hak niteliğinden ötürü susma hakkının gereği gibi çalıştırıl-

maması, âdil yargılanma hakkının da ihlâlini beraberinde getirecektir.

Susma hakkına yönelik genel olarak, uluslararası ve bölgesel ölçekteki

belgelerde özel bir madde söz konusu olmamakla birlikte, âdil yargı-

lanma hakkına yönelik düzenlemeler bağlamında bu hakkın değerlen-

dirilmesi söz konusu olmaktadır.

Nitekim İHAM, İnsan Hakları Avru-

pa Sözleşmesi’nde (İHAS) açık bir şekilde ifade edilmemekle birlikte,

susma hakkını, İHAS’ın 6. maddesinde yer bulan âdil yargılanma hak-

kı kapsamında ele almaktadır. Örneğin, İHAM, Murray/Birleşik Kral-

lık davasında, diğer kararlarında yerdiği gibi; polis sorgusunda sessiz

kalma hakkının (right to remain silent) ve kendi kendini itham etme-

me ayrıcalığının (the privilege against self-incrimination), İHAS mad-

de 6 altında düzenlenen âdil yargılanma kavramının kalbinde yatan

genel kabul görmüş uluslararası standartlar olduğunu ifade etmiştir.

Diğer taraftan İHAM’dan farklı olarak Avrupa Toplulukları Adalet

Divanı, Orkem davasında ise, kişinin kendi aleyhinde delil sunmama

hakkının, İHAS’tan, İHAM içtihadından ve Birleşmiş Milletler Kişisel

ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi’nin 14. maddesinden çıkarı-

lamayacağını söylemiştir.

Ülkemiz mevzuatına baktığımızda, Anayasa’nın

“Suç ve cezalara

ilişkin esaslar”

başlıklı 38. maddesinin 5. fıkrasında susma hakkının

kabul edildiğini görmekteyiz:

“Hiç kimse kendisini ve kanunda gösteri-

len yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göster-

Bkz. Nurullah Kunter/Feridun Yenisey/Ayşe Nuhoğlu, Muhakeme Hukuku Dalı

Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, 18.Bs., Beta, İstanbul 2010, s.445 vd.; Nur Cen-

tel/Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beta, 12.Bs., İstanbul 2015, s.158

vd.; Yener Ünver/Hakan Hakeri, Ceza Muhakemesi Hukuku, C.1, 11.Bs., Ada-

let, Ankara 2016, s.127 vd.; Yalçın Şahinkaya, Suçsuzluk Karinesi, Seçkin, Ankara

2008, s.100 vd.; İtişgen, a.g.e, s.3 vd.

Örneğin, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, m.10; Birleşmiş

Milletler Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi, m.14; Avrupa Birliği

Temel Haklar Bildirgesi, m.48.

Murray/Birleşik Krallık, Başvuru No.18731/91, 08.02.1996, Benzer yönde, Fun-

ke/Fransa, 10828/84, 25.02.1993.

Orkem/Komisyon, C-374/87, 18.10.1989.